די הונדרעסטער און צוואנציגסטער יומא דהילולא קדישא

פון הגה"ק בעל טל חיים מליסקא זי"ע

וואס געפאלט אויס דעם ערב שבת קודש, פרשת אמור הבעלל"ט

עובדות והנהגות דערציילט במשך יארן

דורך נכדו ממשיך דרכו

כ"ק אדמו"ר הרה"ק רבי יוזפא מליסקא זי"ע, בעל אור הישר

הגה"ק בעל טל חיים ליסקא זי"ע איז געבוירן בערך שנת ת"ר לפ"ק, צו זיין טאטע רבי משה זצ"ל, דומ"ץ בקליינווארדיין. דער טל חיים איז געוועהן דער איידעם פון הרה"ק בעל אך פרי תבואה מליסקא זי"ע, אלס יונגערמאן איז ער געווארן דער מורה הוראה אין שטאט ליסקא און אב"ד אין ערדא בעניא יצ"ו, נאך דער פטירה פון זיין גרויסע שווער איז ער געווארן זיין ממלא מקום. זיין גרויסע גאונות אין תורה איז געווען ברייט באקאנט אלס אין לשער, ער איז געווען באקאנט מיט זיין געוואלדיגע צדקות און קדושה, או ער איז געווען א פועל ישועות בקרב הארץ, ער האט פארפאסט דעם ספר טל חיים והברכה על סוגיות הש"ס, ועל התורה, ער איז נסתלק געאווארן ט' אייר שנת תרס"ד לפ"ק, זיין הייליגע ציון געפינט זיך אינעם זעלבן אוהל פון זיין הייליגן שווער אין שטאט ליסקא יצ"ו. גרויסע צדיקים נאכען מתפלל זיין ביים ציון הקדוש פון אך פרי תבואה זענען זיי באלד צוגעגאנגען צום הייליגן ציון פונעם טל חיים צוצואיילן דער ישועה.

עובדות והנהגות

דער בעל אור הישר פלעגן שטענדיג צו רעדן איבער דער געוואלדיגע התמדת התורה פון דער טל חיים וואס איז געווען להפליא, אז "פון איין שבת צום אנדערן שבת האט ער זיך נישט געטוישט די מלבושים".

אוודאי איז ער געגאנגען אין מקוה יעדן טאג, אבער גאר אפט האט זיך געקענט מאכן אז דער זמן התפילה האט אים נישט געגעבען די צייט דערצו, ווייל אויך צום דאווענען האט מען אים געמוזט אוועקרייסן פון די גמרא.

זיך נישט איבערטוישן די קליידער קען יעדע נאכמאכען, אבער אז דאס זאל קומען צוליב וואס מען איז אזוי אריינגעטוהן מיטן גאנצען לייב און לעבען אין די גמרא דאס איז גאר שווער.

*

זיין דביקות אין לימוד התורה איז געווען א עבודה פאר זיך, דאס איז געווען צוזאמען געפלאכטן פון א שטארקע חריפות און מיט א עמקות אינאיינעם, ווען מיט דעם קומט מיט דער אויסערגעווענדליכער בקיאות בכל חדרי התורה, און דאס האט באווינדערט די גרעסטע גאונים פון זיין דור מיט וועמען ער איז נאר געקומען אין בארירונג און געכאפט א שמועס מיט אים אין לערנען .

*

דער טאלטשווא רב, - הגאון הגדול רבי אברהם יצחק גליק, בעל יד יצחק - האט זיך אמאל אויסגעדרוקט "דער ליסקא רב [מרן טל חיים זי"ע] לערנט מיט אזא עמקות, אז ער קען מתיר זיין א עגונה מיט א תוספות...

*

אין דרכי הישר והטוב שטייט באשריבן איבער דער גרויסע עבודה וואס דער אך פרי תבואה האט אראפ געלייגט דעם ערשטן טאג פון יום טוב שבועות, ווען ער האט עולה געוועל לתורה צו מפטיר, וואס די הפטורה רעדט זיך איבער דער מעשה מרכבה. דער אך פרי תבואה האט געזאגט די הפטורה "בקול שאגת ארי, וביראה גדולה, וכמעט שבטל ממציאות", פון די אויגן פון די געהויבענע חסידים האט זיך געגאסען טרערען ווען דער אך פרי תבואה האט געזאגט דער הפטורה, די טרערן זענען געקומען צו פליסן "מגודל היראה הבאה עליהם מאשר נרגישו כי גבוה מעל גבוה דברי אלקים חיים יוצאים מפה קדוש".

ס'געווען פון די געהויבענסטע צייט אין יאר, חסידים ואנשי מעשה וואס האבן פארשטאנען דערצו, האבן געמאכט דעם ריכטיגן הכנה כדי צו הערען ווי דער אך פרי תבואה שרייט ארויס דעם הפטורה מיט א העכערע באגריף און פארשטאנד, "כי היה מהני מילי מעליותא אשר נראה ממנו בפרסום לעין כל", וויבאלד געווענדליך איז ער געווען מער צוריק געהאלטן, זיין עבודה איז געווען מער בצינעה, אז מען זאל נישט דערקענען די עבודה וואס ער לייגט אלץ אריין ביים מקיים זיין א מצוה, אבער ווען עס איז געקומען צו די הפטורה פון מעשה מרכבה אין יום טוב שבועות, האט ער זיך נישט געקענט איינהאלטן, ס'האט זיך אלעס ארויסגעזען פאר יעדעם צו זעהן און שפירן.

דער רבי האט דערציילט , אז אין דער לעצטע יאר פון זיין הייליגער לעבען בשנת תרל"ד, זענען טויזענטער אידן חסידים בני עליה געקומען צו פארען אויף שבועות קיין ליסקא, ווידער מיטלעבען דעם רבי'נס הפטורה דעם ערשט'ן טאג שבועות, אבער צו זייער ווינדער וייזט דער רבי אן און באפעלט דעם גבאי אז ער זאל אויפרופן זיין איידעם דער טל חיים אז ער זאל עולה זיין מפטיר. פאר די חסידים וואס האבן דאס מיטגעהאלטן איז דער זאך געווען גאר א אויסטערלישע ווינדער, קיינער האט נישט פארשטאנען ווי אזוי פונקט דעם סאמע העכסטע געהויבענסטע עליה פון דער יאר זאל ער אוועק געבען.

יענעם יאר י"ד אב, איז דער הייליגע אך פרי תבואה נסתלק געווארען לגנזי מרומים, האבן אלע קלאר פארשטאנען למפרע אז מיט דעם האט דער אך פרי תבואה סומך געוועהן זיין איידעם דער טל חיים צו זיין זיין נאכפאלגער, ער זאל זיצן אויף די קעניגליכע בענקל, אין ממלא זיין דעם חלל אלץ אבד"ק ליסקא, און זיין נאך אים דער רועה נאמן צו די טויזענטער ליסקא חסידים.

*

אפילו די קוויטלעך נעמען ביי אים, איז אויך געווען עפעס אין העכערע וועלטען ער האט געהאט אזא הנהגה, ווען א איד פלעגט קומען מיט א קוויטעל, מאנכע מאל פלעגן פארצייטישע אידען רייכערן די לולקעס, האט ער גענומען די קוויטלעך און אנגעצינדען מיט דעם דעם פייף פון די לולקעס, ער אליין פלעגט דאס אזוי מאכן, אסאך מאל, און דער עולם וואס איז געקומען האט געמיינט ער איז פארגעסליך אדער ער ווייס נישט, ער האט פארגעסען דאס איז א קוויטעל, ער האט נישט געטראפען קיין שענער שטיקל פאפיר, צו מאכן דעם לילקע מיט דעם, אבער פונקט פארקערט דארט האט ער גאר פועל ישועות געווען, ווען ער פלעגט נעמען די קוויטעל איז געווען א סימן אז דעם איד'ס בקשה האלט שוין אויף א וועג.

*

איינמאל איז געווען אין ליסקא א מארק-טאג, עטליכע קינדער פון הגה"ק המקובל רבי אברהם שווארץ זי"ע האבן אנגעפירט גרויסע געשעפטן, אבער זיי זענען נאך שולדיג געבליבן צו באצאלן פאר דער סחורה, איז רבי אברהם שווארץ מיט די קינדער אריינגעקומען אינדערפרי צום טל חיים אז ער זאל מתפלל זיין אז זיי זאלן מצליח זיין ביים מארק.

דער טל חיים וואס איז דעמאלס געזעצן און געלערנט הייבט אויף זיין אויגן צו רבי אברהם שווארץ "דו דארפסט מיין תפלה", האט רבי אברהם שווארץ גענפערט "עס איז נישט גענונג דאס וואס בלויז מען זיצט און לערנט, מען דארף אויך וויסן ווי אזוי צו טוהן א טובה פאר א איד".

ווען דער טל חיים האט דאס געהערט האט ער געגעבען א פארמאך די גמרא און שטארק אנגעווינטשן מיט גרויס התלהבות "דער אויבערשטער זאל העלפן אז עטס זאלטס מצליח זיין ביים מארק". דער ברכה פון דער טל חיים האט געארבעט גאר גוט, זיי האבן מצליח געווען מער ווי ביי א געווענטליכער מארק-טאג.

*

געלט האט בכלל נישט געהאט קיין ווערט ביים טל חיים. ער האט געהאט גאנץ קנאפע השגות אין געלט אנגעלעגנהייטן.

איינמאל ווען דער טל חיים האט געוויילט אויף א שבת אין ביקוני, זענען געקומען צו פארן אהין הונדרעטער חסידים צו זיין במחיצתו של אותו צדיק אויף שבת. מוצאי שבת קודש זענען אסאך חסידים אריינגעגאנגען צום טל חיים זיך געזעגענען מיט א קוויטל און פדיון, וכנהוג איז געשטאנען א גבאי על המשמר צו היטן דאס געלט וואס זענען אריינגעקומען פון די פדיונות, יעדע שטוק צייט אז עס האט זיך אנגעזאמעלט א סכום האבן זיי דאס אראפ גענומען פון טיש.

האט זיך געמאכט אז ביי איין פונקט האט דער גבאי פארלאזט דעם רבי'נס שטוב, אינציווישן איז אריינגעקומען א איד וואס האט זיך אויסגעוויינט זיין הארץ צום טל חיים אז ער האט א טאכטער אבער ער האט ליידער נישט קיין פרוטה אחת איר צו קענען חתונה מאכן. פרעגט אים דער טל חיים וויפיל געלט מיינט ער אז ער וועט דארפן צו קענען אויסצולן די חתונה אויגאבן, גיבט דער איד א קוק אויפן טיש און זאגט בערך וויפיל עס ליגט יעצט דא אויפן טיש.

דער טל חיים האט צוזאמגענומען אלע געלטער וואס איז געווען דארט און ער דערלאנגט דאס אהין פאר דעם איד, וואס איז טאקע ארויס צופרידן זיין ישועה איז אים גלייך אנגעקומען.

דער גבאי קומט צוריק אריין ער זעהט אז דאס טיש איז ליידיג, האט ער גלייך פארשטאנען וואס דא האט פאסירט, אבער וויסענדיג ווער זיין גרויסע רבי איז האט ער שוין גארנישט געקענט טוהן.

*

בכלל האט דער טל חיים געדארפט כסדר האבן נעבן זיך א גבאי, וועלעכע זאל אים יעדע שטיק צייט צוריקברענגען פון זיין אזוי אריינגעטוהן טיף אין זיינע מחשבות און דביקות, וויבאלד דער קאפ האט אים כסדר געארבעט מיט חידושים און פשעטליך, פארענפערן רמב"ם'ס, און בויען פשעטליך גג על גג, דער מח האט איהם כסדר געארבעט אן אויפהער.

די סכנה איז געווען נאך מער, ווען ער האט געגעסן, וויבאלד ער האט מער געטראכט פון די גמרא און תוספות וואס ער האט ערשט געהאט געלערנט, און ער האט געלייגט גאר א קליינע געוויכט אז ער עסט און וואס ער עסט. ממילא יעדע עטליכע מינוט האט אים דער גבאי געגעבען א צוא ביים ארבעל, ער זאל זיך אויפכאפן.

ליידער האט טאקע דאס פאסירט, ווען דער טל חיים האט געגעסן פיש, פונקט איז דער גבאי ארויס פאר א מינוט, ווען ער איז צוריק געקומען האט ער באלד געזעהן אז דער ארגסטער האט פאסירט, דער טל חיים האט געגעסן אזוי פאר'מח'טערהייט און ער האט זיך דערשטיקט אויף א פיש ביין, גאר שווער האט מען געארבעט, אבער ליידער איז שוין געווען צו שפעט, דער טל חיים האט אויסגעהויכעט זיין הייליגע נשמה דורך דביקותו בתורה. זכותו יגן עלינו.

*

א מעשה פלא פלעגט דער טאטע – הרה"ק בעל שערי הישר מליסקא זי"ע הי"ד - דערציילן איבער די קבורה פון דער טל חיים.

ווען דער טל חיים איז נפטר געווארן איז מען געגאנגען קוקן אינעם אוהל פון דער אך פרי תבואה אויב איז דא דארט פלאץ דארט צו באערדיגן דעם טל חיים, וויסענדיג די גרויסע אהבה וואס דער אך פרי תבואה האט געהאט פאר זיין איידעם און ממלא מקומו.

די חברה קדישה לייט זענען צוריק געקומען צום שערי הישר אז זיי האבן מורא אז עס איז נישט דא קיין פלאץ אינעם אוהל, דעריבער וועט מען אים דארפן קובר זיין מחוץ לאוהל. דער שערי הישר האט געהאט דערפון חלישות הדעת. בשעת די חברה קדישה האבן געמאכט די טהרה און מ'האט זיך געגרייט אויף די לויה האט דער שערי הישר צוזאמנגענומען א מנין אידן מיט נאך עטליכע רבנים ובראשם הגה"צ רבי מרדכי ליב ווינקלער זצ"ל, דער בעל לבושי מרדכי און זיי זענען געגאנגען צום ציון פון דער אך פרי תבואה אז ער זאל זעהן 'צו מאכען פלאץ פאר דער טל חיים'.

א פלא פון א מעשה, אבער צו זייער ווינדער האט זיך דער וואנט פונעם אהל אוועק גערוקט, פון אויבן איז דער וואנט געווען שיף באהעפטונג זיך צו דער דאך, אונטן איז דער צעמענט'ענער וואנט געווארן גערוקט, אז דארט האט מען געקענט באערדיגן דער טל חיים, וכאילו דער אך פרי תבואה האט געמאכט פלאץ פאר'ן טל חיים אז ער זאל קענען באערדיגט ווערן נעבן אים.

*

וואס צדיקי דורו האבן געזאגט אויף דעם טל חיים זי"ע

דער באניהאד'ער רב, הגה"צ רבי אליעזר דייטש זצ"ל שרייבט אין זיין הסכמה אויפ'ן ספר טל חיים והברכה: "עוד בחיים חיותו של הגאון המחבר ז"ל, היה מפורסם בעולם בצדקתו ובגדלותו בתורה, וגם בזה הספר תולדות אדם גדול ס' טל חיים וברכה על רוב סוגיות הש"ס אשר כל אוהבי תורה מחבבים דבריו היקרים... ועוד זכור אזכרנו זה רבות בשנים בעת הייתי יושב אצל חותני הנגיד המפורסים מו"ה בצלאל גראס ז"ל בק"ק טאקאי והייתי רגיל לקבל פני השכינה כבוד הגאוה"ק בעהמח"ס אך פרי תבואה זצ"ל, אז הי' הגאון המחבר ז"ל מאוכלי שלחן המלך בבית חותנו קדוש ישראל זי"ע, והייתי משתעשעים יחדיו הרבה שעות בפלפול עצום כמה פעמים בשנה, ונפלאתי על רוב גדול ועוצם חריפתו, ואז הי' עוד צעיר בשנים וזקן בחכמה. ומעת ההוא הי' מוסיף והולך עד אשר הגדיל לעשות וחבר הס' על סוגי' הש"ס אשר נתקבל בין חכמי הדור הדר הוא ולמותר יחשב ליתן הסכמה על ספר אדם גדול כזה, ורק למען אהבה הישנה, אשר הי' בינינו הבדלו החיים, באתי באיזה דברים לעטר ויקרא בהם שמי ג"כ...

הגה"צ רבי מרדכי ליב ווינקלער זצ"ל אבד"ק ה' מאד, שרייבט: "...כבר יצא לו מוניטין בעולם בספרו הנכבד טל חיים וברכה על סוגיות הש"ס, וכל עין רואה צאת השמש בגבורתו מלא חריפות ובקיאות נפלא כמפורסם בעולם. וכמה פעמים היה לי פתחון פה, ושמעתי שיחתו של אותו צדיק, והייתי משתאה לו על עומק דברי' הקדושים..."

הגה"צ רבי משה גרינוואלד, אבד"ק חוסט, בעל ערוגת הבושם שרייבט: "...כבר יצא לו מוניטין בחריפות ובקיאות על סוגיות הש"ס, וצדקתו ותומת ישרותו נודע למשגב, וגם אני זכיתי להיות ממיודעיו.