עובדות והנהגות

מכ"ק מרן אדמו"ר בעל שערי הישר מליסקא זי"ע הי"ד

שנשמעו מפי בנו ממלא מקומו ממשיך דרכו

כ"ק מרן אדמו"ר רבי יוזפא מליסקא זי"ע בעל אור הישר

לכבד די אכציג'סטער יומא דהילולא קדישא

ז"ך אייר, שנת תש"ד לפ"ק

בצל אביו

רעדענדיג איבער זיין הייליגען טאטע מרן השערי הישר זי"ע הי"ד, האט דער רבי זצ"ל זיך אמאל אויסגעדרוקט אין א דרשה אויף אזא סארט אופן:

...צו קען מען דען פארגעסן א טאטע'ס הויז, צו קען מען אזוי פארגעסן דעם בית אב, וואס מען האט געזעהן יעדער טריט און שריט אויף איהם קדושה און תורה, ער איז געזעצן אין קליינע שטעטל וצידו פרוסה לכל העולם, מען איז דארט געזעצן יומם ולילה על התורה ועל העבודה, דעם קדושה און דער טהרה וואס מען האט צוגעזעהן און אנגעזאפט אין זוך.

מען זאל שטיין און רעדן טעג און נעכט איז נישט פארהאנען לא סיפק פרישם, נו, ווי קען מען פארגעסן דער בית אב?

ס'קלינגט מיר נאך היינט די הייליגע רייד זיינע: "גייטס בדרך התורה, גייטס בדרך היראה, זייטס מגדל אייערע קינדער לדרכי התורה".

ער האט זייער אסאך געארבעט אויף מיר אויף מדות און מעשים טובים.

ער איז געוועהן זייער א גוט'ע מענטש, זייער א נפש טובה געוועהן, דער געוואלדיגע עניו אזוי ווי ער איז געוועהן דער שר התורה, ער האט פשוט געקענט מיט א קליין אינגעל זיך געקענט אפשטעלן או רעדן און אויסרעדען זיך, אהוי! ווי אזוי איז שייך צו זאגען צו פארגעסן אזוי מבית אב?

דער קשר וואס דער רבי האט געהאט מיט זיין טאטע איז נישט געווען א בלויזער קשר פון א טאטע צו א זוהן און פון א זוהן צו זיין טאטע, דאס איז נישט געווען א קשר נאר מיטן טאטן אליין, דאס איז געווען א העכערע קשר וואס האט געצויגן אויף ארויף צו די פריערדיגע דורות.

אין זיין טאט'נס הנהגה האט ער געזען דאס געשטאלט פון זיין זיידע מרן 'טל חיים' זי"ע און מרן 'אך פרי תבואה' זי"ע, אזוי אז ווען דער רבי האט זיך מדבק געווען אין די וועגן פון זיין גרויסן טאטן האט ער זיך פאקטיש אנגעכאפט אין די הייליגע וועגן פון די הייליגע ליסקא גזע ולמעלה בקודש.

ווען דער רבי זי"ע האט זיך אומגעקוקט וואס עס טוט זיך ביים טאטן אין שטוב, האט ער געזען דער פירערשאפט, די קדושה און די טהרה פון זיין הייליגן טאטע, ווי דאס איז די ארגינעלע הנהגה פון אלע פריערדיגע צדיקים וקדושים.

פון הימל האט מען דעם רבי'ן מזכה געווען מיט א געוואלדיגע מתנה פיר און צוואנציג יאר אינאיינעם מיט זיין הייליגע טאטע. פון ווען ער האט אנגעהויבן צו קומען צום שכל, אלס גאר יונג קינד, ביז צום יענעם אומגליקליכער יאר וואס זיין טאטע איז צוגערויבט געווארן פון אים, האט ער אויסגענוצט די זכיה וואס ער האט געהאט, און מיט זיין גאנצן הארץ און מח האט ער פרובירט אפצולערנען און איינצוזאפן, יעדן איינציגער תנועה און יעדע ריר פון זיין טאטנס הייליגע הנהגה איז געוועהן ביי אים הייליג און טייער.

עס איז באמת נישטא דאס פאפיר און טינט וואס זאל קענען ריכטיג אראפגעבן וואס עס באדייט די אומגעהויערע התקשרות וואס דער רבי האט געהאט אין זיין טאטע מרן שערי הישר זי"ע הי"ד.

דער קשר איז געבליבן לעד ולנצח, וואס יעדער וואס איז געקומען אין בארירונג מיטן רבי'ן במשך זיינע יארן האט דאס געוויסט און געשפירט.

בכל עת ובכל זמן ביי יעדע געלעגנהייט האט ער גערעדט און דערציילט פון זיין הייליגע טאטע. ער האט פון אים נישט מסיח דעת געווען, און ווער עס איז נאר געקומען בקרבתו האט אים אלס געהערט רעדן און דערציילן פון זיין גרויסן טאט'ן.

מיר וועלן דא ברענגן די עטליכע עובדות און הנהגות וואס דער רבי האט איבערגעבן און דערציילט במשך זיינע קורצע יארן און עס איז געבליבן חרות על לוח לבם פון זיינע קינדער שיחי'.

דער רבי זצ"ל האט אמאל דערציילט:

ביי זיי אינדערהיים איז דעם טאטנס לערען-שטוב געווען מער ווארימער פון אלע אנדערע צוממערן, און ווען איינע פון די קינדער האבן נישט גוט געפילט פלעגט ער גיין שלאפן אינעם לערנען-שטוב.

דער שערי הישר האט מיטגעמאכט צער גידול בנים, עטליכע קינדער זענען אים ל"ע נפטר געווארן בחייו, אנדערע זענען געווען פארווירקלט אין פיזישע פראבלעמען. דעריבער האט ער באזונדער גאר שטארק אויפגעפאסט אויפן געזונט פון זיינע קינדער, און ער האט זיך זייער שטארק אפגעגעבען אז זיי זאלן זיין געזונט און האבן אלעס וואס עס פעלט זיך אויס לבריאות גופם.

ווען דער שערי הישר האט געזעהן אויף איינעם פון די קינדער אז ער פילט זיך נישט גוט האט ער אים אריינגענומען צו שלאפן מיט זיך אין ספרים שטוב, און דארט איז דאס קינד געשלאפן ביז ווען דער מצב האט זיך פארבעסערט.

ווען דער דער רבי איז געווען א קינד האט ער זיך אמאל געהאט שטארק פארקילט, האט אים דער שערי הישר געהייסן זיך לייגן שלאפן אין זיין ספרים שטוב.

דער רבי פלעגט דערציילן פון זיינע זכרונות אין יענע יארן זאגענדיג "דעמאלס האב איך געקענט באטראכטן דעם טאטנס הייליגע עבודה". ווי אזוי זיין טאטע פלעגט זיצן און לערנען גאנצע נעכט אינעם לערען שטוב, און כסדר געשריבן חידושי תורה.

דער רבי וועלענדיג זען פון דער נאהנט די סדר עבודת הלילה פון זיין גרויסע טאטע זי"ע האט ער זיך איבערגעדעקט מיטן דאכענע און ארויסגעקוקט אויף א אופן אז זיין פאטער זאל נישט באמערקן, נאר דער שערי הישר זאל זיך דאכטן אז ער שלאפט שוין.

דער רבי האט דערציילט ווי נאר עס איז אנגעקומען חצות הלילה האט דער טאטע זיך גע'טובל'ט מיט א זריזות, דער שערי הישר האט געהאט א אייגענע מקוה אין זיין הויז, נאכען טבילה האט דער טאטע זיך געזעצט לערנען געוויסע ספרי קבלה מתוך התלהבות באימה וביראה, אויך האט ער דאן געשריבן אסאך פון זיינע חידושים אין קבלה, און קרוב צום עלות השחר האט ער געזינגן דעם פזמון 'ברן כוכבי' מיט א אויסנאמע זיסקייט וואס לאזט זיך נישט שרייבן.

איינמאל ס'האט געטאגט האט ער געלערנט די שיעורים קבועים מיט זיינע קינדער גמרא תוספות, ביז דער זמן התפילה.

דער רבי האט מעיד געווען אז זיין הייליגע טאטע דער שערי הישר זי"ע איז געווען אכצן שעה א מעת לעת אריינגעטוהן אין תורה און אין עבודה בלי גוזמא, זיך נישט אפגעגעבען מיט קיין וועלטס פאליטיק זאכן, אויסער אויב ס'געווען נוגע לתיקון הדת, בלויז די איבריגע זעקס שעה האט ער אוועק געשאנקן פאר עסן און שלאפן, און אפילו דאס האט ער אינגאנצן מהפך געווען בבחינת גשמיות לרוחניות.

איבער זיין טאטע'ס גרויסע מדריגות האט דער רבי איבערגעבען, אז מרן שערי הישר זי"ע האט געקענט אנקוקן א ספר און זעהן צו דער מחבר טובל'ט זיך אין א מקוה יעדן טאג. א ספר וואס ער האט ברוב קדושתו מרגיש געווען אז דער מחבר טובל'ט זיך נישט אין מקוה האט ער נישט געוואלט אריינקוקן דערין.

דער שערי הישר איז אמאל געווען אין פרעשבורג צוליב א ענין, זייענדיג דארט איז ער אריין כנהוג צום מרא דאתרא הגאון הגדול רבי עקיבא סופר זצ"ל בעל דעת סופר, וועלעכע האט אים אויפגענומען ביותרת הכבוד אויף א שטארקע אופן, ווי אויך האט ער אים מכבד געווען מיט זאגן א דרשה פאר די גרויסע למדנים פון שטאט ווי אויך פאר די תלמידים פון זיין גרויסע ישיבה.

איידער דער שערי הישר האט אנגעהויבען זיין דרשה, האט ער מקדים געווען מיט געבן א זאג פאר דער פארזאמעלטע עולם: "עטס זאלטס וויסען, אז לכבודו של מקום וועל איך בויען מיין דרשה אויסער אויף די ראשונים ואחרונים פארשטייט זיך, וועל איך בויען מיין פשעטיל נאר אויף די גדולי תורה וועלעכע האבן שייכות מיט די שטאט פרעשבורג".

דער עולם האט נישט פארשטאנען וואס דער שערי הישר מיינט מיט דעם צו זאגן, אבער שפעטער מער אריין אין די טיפזינדעדיגע פשעטיל וואס האט אנגעהאלטן עטליכע שטונדעס, אזוי איז געווען דער מנהג ווען ס'געקומען א רב פון דער פרעמד וואס דער מרא דאתרא האט מכבד געווען מיט א דרשה האט מען זיך נישט אזוי געאיילט, אדרבא דאס איז געווען זייערע פארוויילונג אונטערהאלטונג צו הערען מגידות און א שיינע לומדישע פלפול. דער שערי הישר האט זיי געגעבען א מתנה אויף דער זייט אז ער האט געבויעט זיין פשעטיל און גענוצט די חידושים פון רבי משולם איגרא, מהר"ם ביב"ר, חתם סופר, כתב סופר, די אלע זענען געווען רבנים אין די לעצטע פופציג צו הונדרעט יאר אין פרעשבורג.

פרעשבורג איז געווען א עיר ואם בישראל, ביי דעם דרשה זענען געזעצן און זיך צוגהערט ערנסטע תלמידי חכמים, בעלי תריסר, ווי אויך די תלמידים פון דער בארימטע פרעשבורגער ישיבה, האבן אסאך פון זיי געזאגט ביים ענדע פון די דרשה: "ווייניג מענטשן האבן געקענט מיטהאלטן", און זיי האבן מיט א שטארקע צופרידנהייט געמוזט געבן א שמייכל, זאגענדיג: "ס'קומט א פרעמדע רב און ער קען אונזערע רבי'ס תורות מער ווי אונז קענען זיי אליינס, ער האט אויפגעבויעט דאס גאנצע פשעטיל, געפרעגט און אפגעפרעגט, און זיך מפלפל געווען נאר אויף זייערע ווערטער".

פון די נאטירליכע מדות טובות פון כ"ק מרן שערי הישר זי"ע, האט דער רבי איבערגעגעבען, איז געווען דאס זעלטענע פשטות, אבער צו די וואס זענען געשטאנען דערביי איז עס געווען גאר ווינדערליך, יעדער מענטש אפילו א קינד האט געקענט צוגיין און שמועסן מיט אים, כאטש ער איז געווען דער גרויסע שר בתורה, וואס מצודתו פרוסה לכל העולם כולו.

איבער דער אופן ווי אזוי דער שערי הישר האט זיך אפגעגעבן אפילו מיט קינדער און זייערע וואוילזיין, האט דער רבי דערציילט:

דאס אמאל האט זיך עס ארויסגעוויזן אויף א שטארקע אופן, געווען איז דאס איין יאר ביומא דהילולא קדישא פון מרן הגה"ק אך פרי תבואה זי"ע, א טאג וואס טויזענטער מענטשן זענען געקומען צו פארן קיין ליסקא זיך משתטח ביים ציון הקדוש.

דער שערי הישר פלעגט ארויפגיין צום ציון פון זיין גרויסע זיידע אינמיטן טאג מיט א פיאקער. אסאך קינדער האבן זיך געוואלט אנהענגן אויפן פיאקער זיך מיטצוכאפן אינאיינעם מיט'ן רבי'ן. דער בעל עגלה אלס כבוד פון דער שערי הישר האט זיי געוואלט אראפשיקן און פארטרייבן. דער שערי הישר ווען ער האט געזעהן וואס עס טוט זיך, האט ער זיך אנגערופן: "אויב זיי פארן נישט, דעמאלס גיי איך אויך אראפ". פארשטייט זיך דער בעל עגלה האט שוין נישט געהאט קיין ברירה און ער האט געמוזט מיטנעמען די קינדער.

ערב פסח האט מרן שערי הישר זי"ע הי"ד זיך נוהג געווען זייענדיג א בכור, צי מסיים זיין א מסכת אלס 'תענית בכורים', כדי די בכורים זאלן נישט דארפן פאסטן. אבער ער זעלבסט פלעגט פאר זיך מחמיר זיין און ער האט יא געפאסט. פארשטייט זיך אז ווען עס איז געקומען ליל התקדש החג, און מקיים געווען די מצוות אין אט דעם הייליגן נאכט, אכילת מצות, ד' כוסות, מרור, האט ער דאס געטוהן אויף א ליידיגן מאגן, וואס דאס האט איהם שפעטער נישט אזוי גוט אויסגעקלאפט, און ער פלעגט שטארק צו ליידן דערפון, פון דעסוועגן דאך האט ער זיך אזוי געפירט פאר לאנגע יארן.

איינמאל האט ער געהאט צו זיך גאר א חשוב'ער גאסט, א תלמיד חכם, און א שטארקער אנהענגער פון דער שינאווא רב, הגה"ק רבי יחזקאל שרגא האלברשטאם זצ"ל. ווען דער גאסט האט אויפגעכאפט דעם הנהגה פון דער שערי הישר, האט ער געזאגט צום שערי הישר אז אויך זיין רבי, דער שינאווא רב, האט זיך אזוי נוהג געווען פאר עטליכע יאר זייענדיג אליינס א בכור, אבער ער פלעגט אויספאסטן נאך מצות-באקן, און ער האט דאס אמאל ערקלערט, "וויבאלד אפיית מצות איז במקום קרבן פסח, קרבן פסח איז געווען א גאנצע יום טוב, מ'האט געזאגט הלל, וכו', איז בעונותינו הרבים ווען מיר האבן נישט קיין בית המקדש, באקן מיר די מצות ערב פסח נאך חצות, בין הערביים, אלס זכר צו די הקרבות קרבן פסח וואס מען האט מקריב געווען בזמן הבית, און דעריבער זאגן מיר טאקע הלל בשעת'ן באקן די מצות, ממילא איז נאך מצות באקן, ערב יום טוב, שוין נישט גילטיג צו דארפן מער פאסטן". האט דער איד אויסגעפירט אז דער שינאווא רב האט טאקע טועם געווען נאך מצות באקן.

ווען דער שערי הישר האט דאס געהערט האט ער געזאגט אז דאס איז א מילתא דמסתבר, און פון דעמאלס אן האט ער טועם געווען ווען ער איז אהיים געקומען נאך באקן זיינע ערב פסח מצות, און ער האט געזען דערין א געוואלדיגע שינוי לטובה, און האט יענעם גאסט שטארק מכיר טובה געווען פאר אים דערציילן דעם עובדא.

בנוגע די מופתים וואס דער שערי הישר האט געוויזן, האט ער דאס זעלבסט מסביר געווען פאר עטליכע מענטשן וואס זענען געקומען און געשמועסט דערוועגן:

"אוודאי האב איך נישט דער כח ווי דער זיידע, דער אך פרי תבואה, צו א צאנזער רב צו א בעלזא רב, אונז זענען פארט אביסל שוואכער, נאר אונז ווינטשן און אמאל העלפט דער אויבערשטער געלונגט עס". דאס איז געווען א עניוות ווייל ער האט דאס נישט געוואלט תולה זיין אין זיך.

ביי א אנדערע געלעגענהייט האט ער געזאגט: "דער אמונה פון די אידן וואס גלייבן אין באשעפער, אין דער זכות העלפט, אונז פרובירען זיך צו פירען על פי התורה".

עס פלעגט זיך אויסברעכען אין אסאך שטעט און שטעטליך פארשידענע מחלוקות'ן איבער די רבנות צו וועם דאס געהערט אדער ווער עס ירש'נט דעם פארשטארבענעם רב, אד"ג.

דער שערי הישר ווען ער פלעגט אנקומען צו א לויה, האט ער באלד געפרעגט "וואס טוט זיך, מ'האט שוין אויפגענומען א ממלא מקום?" אויב האט מען שוין געהאט דערמאנט ביים לויה איבער א נאכפאלגער, האט דער שערי הישר דאס איבער גע'חזר'ט ביי זיין אייגענע הספד.

ווען מען האט איהם געענפערט אז מען האט נאך נישט אויסגערופן ווער עס גייט ערפילן דעם ליידיגן רבנות זיץ, האט דער שערי הישר גענומען אויף זיך דעם תפקיד און אויסגערופן ביי זיין הספד אז מ'האט אויפגענומען א ממלא מקום.

ס'געווען עטליכע פעלער אז די ראשי הקהלה האבן נישט געקענט מחליט זיין איבער א ממלא מקום, אדער צוליב א שטיקל ראבעריי. פלעגט צו זיין אזא ווערטל: "דער ליסקא רב גייט אנקומען וועט ער שוין מאכן סדר"...

אט האט דאס פאסירט אין דער ווירקליכקייט, אז דער שערי הישר איז אמאל אנגעקומען צו א לויה, האט ער געפרעגט ווי זיין שטייגער "וואס טוט זיך מיטן כסא הרבנות?" האט מען איהם געענפערט אז עס איז נאכנישט מוחלט דאס ענין. דער שערי הישר האט געפרעגט "וואס הייסט ס'נאכנישט קלאר? ער האט דאך איבערגעלאזט א זוהן וואס איז ראוי לאותו איצטלא". דער שערי הישר נאכן זיך נאכפרעגן האט אנגעזעהן אז דאס נישט אויפנעמען דעם זוהן איז צוליב נישטיגע קנאה שנאה, האט ער זיך אויפגעשטעלט מספיד זיין, דערביי אויסגערופן אז דער פארזאמעלטע עולם זאל ווינטשן מזל טוב צו דעם נייעם רב, דער זוהן וואס איז ראוי צו זיצן אויפן טאטןס בענקל.

דעם שערי הישר'ס ארענטליך און פראקטישע צוגאנג צו דעם האקעלע נושא פון אויפנעמען א נייע רב פאר א שטעטל, וואס האט געקענט זיין פארמישט מיט מחלוקות אינערהאלב די קהלה אדער משפחה געפעכן, אד"ג, האט אים געמאכט באקאנט אלס איינער וואס האט דער פארשטאנד און ריכטיגע צוגאנג צופרינצושטעלן ביידע צדדים. דער שערי הישר האט נישט געקענט דערליידן ווען א רבנות בענקל בלייבט ליידיג צוליב א געפעכט וואס איז אינדרויסן פון די ראמן פון א דין תורה, דעריבער האט ער גענומען די דרייסט אויסצורופן הויעך ביי זיין הספד דער נייע ממלא מקום. כמעט אין רוב שטעטלעך האט זיך ביי דעם גענדיגט די קעגענגעזעצטע דיפערענצן.

יארן שפעטער שוין וואוינעדיג אין בארא פארק, האט זיך אמאל געהאט געמאכט אז דער רבי האט געדאווענט הלל פאר'ן עמוד, ראש שחל להיות בשבת, דער רבי האט געדאווענט דאס מאל עפעס מיט גאר א באזונדערע התלהבות און מיט ספעציעלע הייליגע דביקות, אנדערש ווי געווענטליך וואס דער רבי איז געוועהן מער איינגעהאלטן.

נאכ'ן דאווענען האט זיין זוהן אדמו"ר מליסקא שליט"א געפרעגט דער טאטע דערויף.

דעם רבי'נס אנטווארט איז געווען נאך מער אינטרעסאנטע: "איך האב געזעהן דעם טאטע'ן במשך דעם גאנץ הלל שטייט אקעגן איבער מיר, ממש בהקיץ".

זיעועכי"א

Captions:

House of the wunderrav of Olaszliszka/Liska, right corner is a portrait of Herman Friedlander Rabbi

הרה"ק רבי צבי הירש (השני) מליסקא - בעל שערי הישר, אין זיין מיטל פופציגער יארן.

כתבי היד

Illustration of Hasharei Hayosher published in 1925

House of the Sharei Hayosher in the town of Liska

Liska Rebbe Shlita and his brother Hivnover Rebbe shlita by the Shil in Liska

The shul in Liska

הסכמה פונעם שערי הישר הי"ד געשריבן אין יאר תש"ג

אויפן ספר תפארת משהפון הג"ר משה שמעון האפפמאנן זצ"ל רו"מ בביהכנ"ב בעיר בודאפעסט

באמערקט: לסדר "וישבתם על הארץ לבטח" - ל' למבנ"י

הסכמה פונעם שערי הישר הי"ד געשריבן אין יאר תש"ג

אויפן ספר תפארת משהפון הג"ר משה שמעון האפפמאנן זצ"ל רו"מ בביהכנ"ב בעיר בודאפעסט

באמערקט: לסדר "וישבתם על הארץ לבטח" - ל' למבנ"י