בס"ד 

צו די הילולא פון הרה"ק מופה"ד רבי צבי הירש (השני) מליסקא זי"ע הי"ד בעל שערי הישר

די סאַמע שווערסטע תקופה וואָס כלל ישראל איז דורך מאז היתה לגוי, איז געווען די תקופה פון די צווייטע וועלט קריג, ווען אַזויפיל ווי אַריבער "זעקס מיליאָן" אידן קדושים זענען ל"ע אומגעברענגט געוואָרן מיט א שרעקליכן אכזריות וואָס מ'קען היינט בכלל נישט באַגרייפן.

נאָכ'ן גרויסן חורבן איז עס געווען, ווען די רעשטלעך פאַרבליבענע אידן האָבן זיך דערזען כמעט עלענד און איינזאַם אויף די גרויסע גרויזאַמע וועלט, נישט בלויז אַליינס אָן קיין געשוויסטער, נישט בלויז פאַר'יתומ'ט פון די עלטערן, און נישט בלויז איינזאַם פון די גוטע פריינד, נאָר נאָך מער, אָדער אפשר גאָר בעיקר,פאַר'יתומ'ט פון די צדיקי הדור ומנהיגי ישראל וואָס זענען ליידער אַזוי באַרבאַריש אַוועק געריסן געוואָרן אויף אַזאַ שרעקליכן פאַרנעם, איבערלאָזנדיג דעם כלל ישראל אין א טיפן יתמות וואָס איז אוממעגליך צו שילדערן.

צווישן די קדושי עליון וואָס דער כלל ישראל האָט פאַרלוירן אין יענע תקופה, איז דער גאון ישראל וקדושו, מופת הדור והדרו הגה"ק רבי צבי הירש (השני)מליסקא זי"ע הי"ד בעל שערי הישר, וועלכער איז געווען נודע בשערים אַלס צדיק תמים ונשגב, ביי וועמען אידן האָבן זיך געקלאַמערט נתעורר צו ווערן פון די הייליגע תפלות און טישן, און מקבל צו זיין מברכותיו אין אַלע ענינים, ובימיו איז ליסקא געווען א ציצואונגס-אָרט פאַר טויזנטער אידן וואָס האָבן ביים שערי הישר געזען אָפענע ישועות חוץ לדרך הטבע, ביז צו די צווייטע וועלט קריג, ווען דער שערי הישר איז ליידער אומגעברענגט געוואָרן ביום כ"ז אייר שנת תש"ד, השם יקום דמו.

אין די שווערע תקופה פון די צווייטע וועלט קריג, האָט מען דאָס געהערט פון אַסאַך גדולי ישראל וואָס האָבן באַוויינט דעם מצב, ווי מען האָט מן השמים מעלים געווען פון זיי די ביטערע געשעענישן וואָס וואַרט אָפּ דעם כלל ישראל, וואָסווען זיי וואָלטן פאר דעם געוואוסט דערפון, וואָלטן זיי איינגעריסן וועלטן מסיר צוזיין דעם חרון אף ה'.

אחד הי' איז דער שערי הישר זי"ע געווען פון די יחידי סגולה וואָס האָט מיט זיינע ריינע און ווייט זעענדע אויגן פאָראויסגעזען דעם גרויסן חורבן, איבער וועלכן ער האָט געזאָגט קלאָרע דיבורים און צומאָל באַהאַלטענע רמזים, און טאַקעדאָס ברענגט צום אויבערפלאַך דעם אויסטערלישן מסירת נפש וואָס דער שערי הישר זי"ע האָט געהאַט, אַז ער האָט בשום אופן נישט מסכים געווען איבערצולאָזן עדת צאן מרעיתו, ער איז פאַרבליבן אין ליסקא ביז צו די לעצטע מינוט, טראָץ וואָס ער האָט במשך די גאַנצע תקופה געהאַט גענוג וועגן וויאַזוי זיך אַרויסצוראַטעווען מעמק הבכה, אָבער דאך איז אים נישט עולה על הדעת געווען איבערצולאָזן זיין עדה הקדושה אין דעם שעת חירום, און אַזוי איז ער געברענגט געוואָרן אַלס עולה תמימה ביום עלות חרון אף ה' בישראל.

תולדות צדיק

דער שערי הישר זי"ע איז געבוירן געוואָרן בשנת תרל"ד לפ"ק צו זיין פאָטער הגה"ק בעל טל חיים מליסקא זי"ע, חדב"ן ומ"מ הגה"ק בעל אך פרי תבואה מליסקא זי"ע, וועלכער איז נסתלק געוואָרןי"ד אב תרל"ד. דער בעל הילולא זצ"ל איז געבוירן געוואָרן א קורצע צייט נאָכ'ן זיידענ'ס הסתלקות, און מ'האָט אים א נאָמען געגעבן צבי הירש, על שמוהק'.

ער איז נתגדל געוואָרן אויפ'ן שויס פון זיין גרויסן פאָטער דער הייליגער טל חיים זי"ע וועלכער איז זעלבסט געווען באַקאַנט אַלס גאון עולם און א קדוש עליון, און אויף זיין דרך האָט דער שערי הישר ממשיך געווען נאָכ'ן פאטערס הסתלקות, ווען ער איז געווען באַקאַנט אין ליסקא און איבער גאַנץ מדינת אונגאַרן מיט זיין אויסטערלישן גדלות בכל המכמנים, פון איין זייט באַקאַנט מיט זיין גאונות עצומה, כל רז לא אניס לי, און דער גאַנצער קאָפּ און מח איז געווען אַריינגעטון בלויז אין עסק התורה בפלפול עצום, און פון די אַנדערע זייט א איש מופת ביי וועמען אידן זענען געהאָלפן געוואָרן מיט ישועות חוץ לדרך הטבע.

אין פאָלגענדן אַרטיקל וועלן מיר – ווי דערמאַנט – בעיקר זיך באַציען צו די ווייט-זעענדע אויגן פונעם שערי הישר, וואָס נאָך פיל פריער, ווען די וועלט האָט נאָכנישט גע'חלומ'ט איבער וואָס עס קומט האָט דער שערי הישר שוין געזען מיט די אויגן דעם ביטערן חורבן וואָס פאָלגט ליידער נאָך.

מרגיש דעם כח הטומאה

דער בעל שערי הישר זי"ע האָט געפירט זיין רבנות אין ליסקא, און אויפ'ן שטייגער פון זיין גרויסן פאָטער דער בעל טל חיים זי"ע איז ער כמעט נישט אַרויס פון ליסקא, זייענדיג שקוע יומם ולילה בעסק התורה.

איינמאָל האָט זיך געמאַכט אַז דער שערי הישר זי"ע האָט געדאַרפט פארן צו די מרחקים קיין דייטשלאַנד, וואו ער איז אָנגעקומען צו די הויפּט-שטאט"בערלין" לטובת די צרכי הרפואה פון זיין רביצין הרבנית הצדיקת מרת גיטלע"ה. דער פּראָצעדור האָט זיך פאַרצויגן, און דער שערי הישר זי"ע האָט געדאַרפט וויילן אין בערלין אויף עטליכע וואָכן נאָכאַנאַנד.

ווי זיין שטייגער אַלעמאָל איז דער שערי הישר די גאַנצע צייט געזעסן און געלערנט, ולא פּסק פומי' מגירא. טראָץ וואָס מגדול ענוותנותו האָט ער קיינעםנישט דערציילט ווער ער איז, איז אָבער געווען שמו יצא לתהלה, און די אנשי הקהלה האָבן באלד איינגעזען וואס פאר א גאסט זיי פאַרמאָגן אין די שטאט זענען די ראשי הקהלה פוןבערלין אַריבערגעקומען צום שערי הישר זי"ע און אים מכבד צו זיין צו זאגן אדרשה אום שבת נאָכמיטאָג, אין איינס פון די גרויסע שולן אין די שטאָט.

דער שערי הישר האָט דאָס אָנגענומען וכדרכו האָט ער ער געזאָגט אהפלא'דיגע דרשה בדרך פּלפּול מיט טיפע לומד'ישע ענינים וואָס האָט טיף באַצויבערט דעם גאַנצן ציבור. נאָכ'ן ענדיגן דעם פּלפּול האָט דער שערי הישר ארומגערערדט דברי אגדה ומוסר, און בין הדברים געגעבן א שריי אויס מנהמת לבו הטהור:

"איך שפיר א כח הטומאה וואס קומט ארויס פון דאָהי אין בערלין! א כח הטומאה וואָס וועט זיין זייער נישט גוט פאַר אידישע קינדער".

בשעתו האָט קיינער נישט פאַרשטאַנען די פּלא'דיגע ווערטער. דאָס איז געווען נאָך פיל פריער איידער דער צר הצורר היטלער ימ"ש איז אַרויף אויפ'ןבענקל, און קיינער האָט זיך נישט געקענט רישן אויף וואָס עס קומט נאָך נאָך.

ערשט עטליכע יאָר שפּעטער, ווען דער כח הטומאה פון דעם אשמדאי ימ"ש האָט שוין געהערשט איבער דייטשלאַנד, און מען האָט שוין געשפּירט וואָסאידן ליידן זיך אן פון אים, האָט מען געזען די אָפענע אויגן פונעם שערי הישר וואָס האָט דאָס אַלעס שוין דעמאָלט פאָראויסגעזען.

אך פרי לצדיק

עס וועט זיין אינטערעסאַנט צוצולייגן, אַז אויך דער הייליגער זיידע, הגה"ק בעל אך פרי תבואה זי"ע האָט נאָך יאָרן פריער פאָראויסגעזען דעם גרויסן חורבן וואָס ערוואַרטעט ליידער דעם כלל ישראל.

אין זיין הסכמה אויפ'ן ספר אור הישר והטוב דערציילט כ"קאדמו"ר מליסקא שליט"א, וואָס ער האָט געהערט פונעם פאָטער כ"ק אדמו"ר הגה"ק רבי יוזפא זי"ע בעל אור הישר מליסקא, אַז איינמאל איז זקינו הגה"ק בעל אך פרי תבואה זי"ע געזיצן שטארק פארטראכט און דערביי געגעבען א שטארקן קרעכץ. די חסידים וואס זענען דערביי געווען האבן זיך געוואונדערט וואס עס האָט פּלוצים דא פאסירט.

ווען דער אך פרי תבואה האט זיך אויפגעכאַפּט פון זיין דביקות, איז ער געווען זייער ערענסט און מען האָט אויף זיין הייליגן געזוכט דערקענט א שטאַרקן צובראָכנקייט. איינער פון די חסידים האָט זיך גענומען דעם קוראַזש, ער איז צוגעגאַנגען צום רבי'ן און אים געפרעגט וואָס עס גייט פאר.

האָט דער אך פרי תבואה זיך געגעבן א רוף אן: "אלעס דאָ – אונגארן- וועט אויסזען ווי א 'פוסטע קרעטשמע'". סתם ולא פּירוש, וואָס בשעת מעשה האָט קיינער נישט פאַרשטאַנען וואָס ער האָט געמיינט די ווערטער.

ערשט זיבעציג-אַכציג יאָר שפּעטער, ווען אונגאַרן איז ליידער געוואָרן אויסגעליידיגט פון אידן דורך די דייטשע רשעים ימ"ש, האָט מען פאַרשטאַנען וואָס דער צדיק האָט שוין דאַן אויפגעכאַפּט בשעתו, וואָס שוין דאַן האָט ער געזען וואָס עס ערוואַרטעט דעם אונגאַרישן אדנטום אין עטליכע דורות אַרום.

מנדד שינה מעיניו

אינצווישן האָבן די צרות זיך פאַרערגערט ל"ע, און אין פּוילן האָט דער דייטש שוין אויסגעשאָכטן אידישע קינדער, אָבער אין אונגאַרן האָט דאָ לעבן פאָרגעזעצט פארהעלטנמעסיג רואיג ווי ביז דעמאָלט. אחד הי' דער הייליגער שערי הישר וואָס מיט זיינע ליכטיגע אויגן האָט ער געזען דעם גרויסן ביטערן חורבן, און די באי ביתו האָבן מיטגעהאַלטן ווי דער קדוש עליון פאַראַרבעט מעשים לקדם פּניהרעה. במשך יענע תקופה האָט דער שערי הישר זי"ע זיך כמעט נישט געלייגט שלאָפן, זייענדיג שוין שרוי בצער עצום איבער די אָנקומענדע צרות ל"ע.

דער זון כ"ק אדמו"ר מליסקא זצ"ל האָט דערציילט, אַז איינמאָל אין א פראָסטיגן ווינטער-נאכט האט ער אויפגעפּאַסט ווי זיין הייליגער פאטער שטייט ביים טויער פון ביתו נאוה קודש, אָנגעטון אין א גאָר דינעם כאַלאַט.דער רבי איז געשטאַנען דאָרט דערנעבן בשעת ווען דער פאָטער דער שערי הישר האָט פון גרויס דביקות בכלל נישט אויפגעכאַפּט אַז דער זון שטייט און אָבזערווירט אַלעס.

האָט דער רבי אויפגעפּאַסט ווי דער טאטע דער שערי הישר וויינט און זאָגט מיט גרויס התעוררות: "רבונו של עולם, אין פּוילן פּייניגט מען אידן, ווי קען מען שלאפן אין א ווארימע בעט?! ווי קענסטו לאזן די וועלט אַזוי אָנגיין?מיר אידן ליידן דאך אַלע-ערליי יסורים! זיי זיך שוין מרחם אויף כלל ישראל!".

אזוי איז דער שערי הישר געשטאנען א שעה צייט, און זיך אויסגעגאָסןדאָס הייליג הארץ פארן גרויסן באשעפער, מעורר רחמים צו זיין אויף כלל ישראל.

ענליך דערציילט כ"ק אדמו"ר מליסקא שליט"א וואָס ערהאָט געהערט פונעם פאָטער דער רבי זצ"ל אַז אין יענע תקופה האָט ער אַמאָלגעזען ווי זיין פאָטער דער הייליגער שערי הישר איז אַרויס אויפ'ן ציון הק' פוןהייליגן זיידן דער אך פרי תבואה זי"ע און האָט מיט יאָמערליכע בכיות פאַרפירטאון געשריגן: "זיידע, ווי קענסטו זיין אזוי רואיג דארט אין גן עדן, וועןאידישע קינדער מאכן מיט אזויפיל צרות?!".

כבן המתחטא לפני אביו

בעיקר האָבן די צרות אין אונגאַרן זיך אָנגעהויבן סוף ווינטער פון שנתתש"ד ווען די דייטשן ימ"ש זענען אַריינגעקומען קיין אונגאַרן, אָבערנאָך היבש פריער האָט מען שוין געשפּירט די שוואַרצע וואָלקענעס, ווען דאָסאונגאַרישע מיליטער האָט מאָביליזירט אַלע ערוואַקסענע מענער צו צוואַנגס-אַרבעטאין מונקאַ-טאַבור. פילע אידישע סאָלדאַטן זענען געפירט געוואָרן צו די ווייטעאוקריינא, ווידער אנדערע זענען געבליבן ארבייטן אין אונגאַרן זעלבסט, אָבער מ'האָטקיינעם נישט אַהיימגעלאָזט. אידן האבן געמוזט פארברענגן די ימים טובים אין דיפעלדער צוזאמען מיט די רשעים פון די אונגארישע ארמיי, צווישן זיי האט זיך אויךגעציילט צוויי זוהן פון דער שערי הישר, הגאוה"צ רבי חיים און רבי אברהםזצ"ל הי"ד.

רוב פרויען זענען געווען געצווינגן צו פראווענען די ימים נוראים אוןימים טובים אן זייערע מענער, און אָן זייערע זין די גרויסע בחורים פון אכצן אוןעלטער וואָס זענען שוין אויך געווען פאַרכאַפּט צו צוואַנגס-אַרבעט. אין שטעטלזענען געבליבן על פי רוב די עלטערע אידן העכער די פופציג יאר, און די יונגע בחוריםזענען זייער שנעל אויפגעוואקסען צו קענען פארטרעטן זייערע טאטעס פלעצער אין שטובדורך ארויסהעלפן מיט וואס מען האט נאר געקענט, צום ביישפיל פון פרובירן אריינצוברענגןאין שטוב אביסל פרנסה ביז צו פירן די סעודת שבתים און ימים טובים.

דער שערי הישר אין זיינע דרשות די הייליגע טעג ראש השנה יום כיפור אוןהושענא רבה, האט זיך שטארק מתמרמר געווען אויף די צרות ישראל, אז פילע פון אחינובני ישראל גייט זיי דאס הארץ אויס צו קענען קומען אין בתי כנסיות און בתי מדרשותצו הערן שופר-בלאָזן און מיטצוהאַלטן דאָס דאווענען, אָבער ליידער קענען זיי נישט.מען האט אַסאַך מאל געקענט הערן ווי דער שערי הישר טענה'עט זיך אויס כביכול מיט'ןרבונו של עולם לטובת זיינע הייליגע אידישער קינדער, אז עס איז שוין העכסטע צייט אזער זאל זיך שוין מרחם זיין כרחם אב על הבנים.

המכסה אני מאברהם

דעם הייליגן טאג פון שלש עשרה מדות איז ביים שערי הישר געווען גאָר אגעהויבענער טאָג. יענעם יאָר שנת תש"ד האט ער ביי זיינע תפלות און סליחות אויסערגעווענליךשטארק מעורר געווען רחמי שמים אין זיינע סליחות ותפילות. כדרכו איז ער אַרויסאויפ'ן ביה"ח און פּוקד געווען מקום מנוחתם פון זיינע הייליגע אבות, דער אךפרי תבואה און טל חיים זי"ע וואו ער האָט א לענגערע צייט מתפּלל געווען אויףדי צרכי ישראל המרובים.

אינצווישן איז דער שערי הישר געוואָרן פאר'דביקות'ט, און איז גאָרלאַנג געשטאנען איינגעהילט אין זיינע געדאַנקן בבחינת אתדבקא רוחא ברוחא אויף אַןאויסטערלישן פאַרנעם. אַזוי איז ער געשטאַנען בדביקות נפלא באַלד א שעה צייטנאָכאַנאַנד. דאַן האָט ער זיך אויפגעכאַפּט און זיך אָנגערופן בל"ק "איצטאיז שוין אפשר מעגליך צוצוגיין צום סדר פון שלש עשרה מדות".

ער איז דאַן צוריק אַריין אין ביהמ"ד, ער האָט זיך מתעטף געוועןבטליתו, און איז אַרויף אויפ'ן ארון הקודש, וואו ער האָט אָנגעהויבן צו זאָגן דידרשה, ווי עס איז געווען דרכו בקודש אַלע יאָרן. ער האָט געזאָגט די דרשה מיטאויסערלישע בכיות, בדברים הנוקבים ויורדים לחדרי בטן, ובין הדברים אַרומגערעדטפונעם שווערן מצב, זאָגענדיג בין הדברים: "אויסער וואס יעדער דארף זיךאליינס אינזינען האבן, מוז מען אויך אינזין האבן די אלע וואס מחמת צוק הזמנים קענעןזיי ליידער זיך נישט געפונען אין די בתי כנסיות און בתי מדרשים זיך אליינסאויסצובעטן" א מימרא וואס ער האט פיל מאל איבערגע'חזר'ט אין זיינע דרשות.

סוף פון די האַרצרייסנדע דרשה האט דער שערי הישר געלאזט פאלן ווערטערוואס האט געווארפן א שרעקליכן פחד אויפ'ן גאַנצן ציבור. ער האָט אַרומגערעדט פוןדעם וואָס עס ווערט געברענגט אין די הייליגע ספרים, אַז ראש השנה ווייזט מען פארדי צדיקי עולם וואס עס וועט פאָרקומען במשך דעם קומעדיגן יאָר און אויך ווייזט מעןפאר די צדיקי עולם ווער עס זענען די שרי מעלה פון די אומות העולם. "אַצינדאבער איז א בחינה פון "המכסה אני מאברהם" און ס'איז אן הסתר פּנים,מ'באַהאַלט פון די צדיקים דעם אמת'דיגן מצב" – האָט דער הייליגער שערי הישרגעשטורעמט! עס קוקט אויס אַז מען וויל פון הימל אַז די צדיקים זאָלן נישט האָבןקיין כח מבטל צו זיין די שווערע גזירות, און צוליב דעם טאַקע דאַרף מען זעןאיינצורייסן פון טיפן האַרצן, ווייל פון דעם אַליינס וואָס מען באַהאַלט פון דיצדיקים, זעט מען אַז דער מצב איז זייער ביטער.

אַזוי האָט מען געזען קלאָר, אַז דער שערי הישר מיט זיינע אָפענעאויגן זעט אז פון הימל באהאלט מען עפעס פון די צדיקים טאקע אין א צייט ווען זיידארף וויכטיג דאס וויסן. ער איבערגע'חזר'ט די ווערטער 'המכסה אני אברהם' כאילו מיטא קשיא לאלקינו וואָס עס וועט זיין דער מצב אידישע קינדער.

געטאַנצן מיטן אתרוג

אַזוי איז דורך די הייליגע טעג, און דער יום טוב סוכות איזאָנגעקומען. יענעם יאָר איז – כידוע – געווען א מאַנגל אין אתרוגים, און אין גאַנץאונגאַרן זענען געווען בלויז פיר אתרוגים. דער שערי הישר האט געהאט נאָר א לולבמיט ערבות, אָבער אן קיין הדסים און זיכער נישט קיין אתרוג.

איינס פון די אתרוגים איז אנגעוקמען קיין בודאַפּעסט. עטליכע טאג פארסוכות, האט מען מודיע געווען פאר די ראשי קהלה אין ליסקא, אַז עס איז דאָ אמעגליכקייט אַז אום יום טוב וועט מען אַרומשיקן דעם אתרוג צו אַלע שטעט מיט אגוי'שע טעקסי, אָבער מ'האָט געפאָדערט אַז יעדע שטאט וואָס וויל אַז די טעקסי זאָלזיך דאָרט אָפּשטעלן, דאַרף באַצאָלן א געוויסן סכום געלט, פאר די הוצאות פונעםגוי'שן דרייווער און פון די גאַזאָלין פון די אויטאָ.

פון ליסקא האָט מען מודיע געווען אַז מען וויל אַז די אויטאָ זאָל זיךאָפּשטעלן אין די שטאָט. דעם שערי הישר'ס זון הגה"צ רבי אברהם זצ"להי"דהאָט זיך אָפּגעגעבן מיט דעם ענין. אַלע תושבים וואָס האָבן געוואָלטקענען מקיים זיין די הייליגע מצוה, האָבן נאָך פאַר יום טוב איינגעצאָלט א סכוםגעלט, און אַזוי האָט מען געשאַפן דאָס געלט וואָס האָט זיך אויסגעפעלט.

דעם ערשטן טאָג יום טוב נאָכמיטאָג איז דער אתרוג אָנגעקומען קייןליסקע. עס איז שוין געווען מער שווארץ ווי געל, אבער דאך אן אתרוג. ווי נאר דערשערי הישר האט באקומען די ד' מינים אין זיינע הייליגע הענט האט ער זיך גענומעןטאנצן פון גרויס התרגשות. צוליב וואָס דער עולם האָט נאָך געוואַרט צו קענעןשאָקלן, און דער גוי'שער דרייווער האָט זיך געיאָגט צו גיין ווייטער, האָט דערשערי הישר געמוזט איינהאַלטן זיין רגש. ער האָט געשאָקעלט לולב און עס גלייךאיבערגעגעבן פאר אַנדערע.

מסירת נפש פאר די עדה הקדושה

במשך דעם גאַנצן ווינטער האָט דער שערי הישר נישט אויפגעהערט מעורר צוזיין מיט הייסע טרערן אויף די ביטערע צרות. גלייכצייטיג האָט דער שערי הישר מעוררגעווען דעם ציבור, אַז ווער עס האָט די מעגליכקייט זאָל נישט זיצן מיט פאַרלייגטעהענט, נאָר זאָל זען זיך צו זוכן א וועג וויאַזוי צו אַנטלויפן פון לאַנד. אַז זיךצו ראַטעווען פון די צרות. אַסאַך אידן זענען נתעורר געוואָרן פון זיינע הייליגעדיבורים, און זענען אַזוי אַרום געראַטעוועט געוואָרן מעמק הבכה.

אָבער ווי א געטרייער מנהיג האָט ער זיך זעלבסט בכלל נישט אינזינעןגעהאַט. אדרבה, וויפיל מ'האָט אָנגעטראָגן פאַרשידענע דרכי הצלה זיךאַרויסצוראַטעווען קיין אַמעריקע אָדער אויף אַנדערע מקומות, האָט ער נישטגעוואָלט הערן דערפון, נישט וועלנדיג איבערלאָזן די עדה הקדושה אין ליסקא.

*

אינצווישן זענען די דייטשן ימ"ש אַריין קיין אונגאַרן, און האָבןאָנגעהויבן מיט זייערע סיסטעמאַטישע רציחות. יענעם יאָר איז אויסגעפאַלן שבת-ערבפּסח, און אחרון של פּסח איז געווען שבת.

נאָך אינמיטן פּסח האָבן די רשעים שוין פאַרשלעפּט די אידן פון זייערעהייזער אין ליסקא, און יעדן געצוואונגן זיך אויפצוהאַלטן אויף אַן עפענטליכן אָרט.אָבער שפּעטער האָט מען יעדן צוריקגעלאזט צו די אייגענע היימען.

דער שערי הישר זי"ע איז די גאַנצע צייט געווען אַריינגעטון איןזיינע געדאַנקן, און ער האָט מאָמענטאַל געזען מיט די פליישיגע אויגן דאָס וואָסזיינע גייסטישע אויגן זעען שוין אַזוי לאַנג, ווי דער חורבן רוקט זיך אונטער מיטןגאַנצן קראַפט. מיט זיינע הייליגע אויגן האָט ער געזען קלאָר אַז כבר נגזרה גזירה,און עס גאָרנישט דאָ וואָס צו טון, און איז געווען אויסטערליש צובראָכן פון דעםביטערן חורבן וואָס ער האָט פאָראויסגעזען מיט די אויגן.

בתוך עמי אנכי יושבת

אין איינס פון די לעצטע טעג פּסח האט איינער פון די גלחים פון ליסקא אנגעקלאפט ביים טיר פון מרן שער הישרזי"ע מיט וועמען ער איז געווען גוט באפריידענט, און ער האָט אים געזאָגט אַז עראיז דא אויף א שליחות אים ארויסצונעמען פון זיין הויז, אים אריבערצופירן קייןבודאפעסט וואו דער מצב איז פיל זיכערע זייענדיג די הויפט שטאט. אָבער אויך דאַןווען עס איז שוין ליידער געווען חרב חדה מונחת על צווארו, האָט ער זיך נישט מתייאשגעווען מיט הרחמים, און ער איז מיט מסירת נפש פאַרבליבן אין ליסקא, כדי נישטאיבערצולאָזן די עדה הקדושה אַליינס אין אַזאַ פאַרנעפּלטע תקופה.

אַזוי האָט דער שערי הישר אויפגעגעבען אויף לכל הפחות נאָך דריי אַזעלכערעטונס פלענער, ביי וועלכן ער וואלט זיך געקענט ראטעווען, צווישן זיי אויך שפעטעראין אוהעלער געטא, אבער זייענדיג א רועה נאמען לעדת צאן מריעתו, האט ער געזאגט'בתוך עמי אנכי יושבת', איינס דערפון ווען מען האָט אים אָנגעבאָטן צו קומען קייןאַמעריקע וואו עס איז דאַן אָנגעגאַנגען א שיינעם ליסקער קהלה, אָבער ווידערמאַנט, האָט ער נישט געוואָלט הערן דערפון.

אין אוהעלער געטאָ

זונטאג פארטאגס אסרו חג, כ"ג ניסן, האט מען אין ליסקאאויסגערופען דורך די 'פויקערס', די וואס פלעגען אויסרופען אלע אפציעלע מעלדונגען,אז קיין שום איד טאר נישט פארלאזען זיין וואוינונג. שפעטער זענען די באַרבאַרישעזשאַנדאַרן ארום פון הויז צו הויז, און האָבן אויפגעפאדערט אלע אידן זיך צונויפצוזאמלעןאין די שטאטישע שוהל.

מ'האָט נישט געהאַט מער ווי בלויז געציילטע מינוטען מיטצונעמען מיטזיך אביסל עסנווארג און עטליכע נויטיגע חפצים. קיין עסנווארג איז סיי ווי נישטגעווען, ווייל ס'איז געווען תיכף נאך פסח, און מ'האט אפילו נישט געקענט מיטנעמען אשטיקל ברויט. בלויז אַביסל ריכטיגער "לחם עוני" האָט מען געקענטמיטנעמען, אַביסל רעשטלעך פאַרבליבענע שטיקלעך מצה וואָס מען האָט נאָך פאַרמאָגטאין שטוב.

אַזוי האָט מען יעדן געפירט צו די שטאָט אוהעל וואו מען האָטאויפגעשטעלט דעם געטאָ. דער שערי הישר זי"ע איז פּלאַצירט געוואָרן אויף דיקאראלי גאַס אין אן ענגע דירה צוזאַמען מיט זיין גאַנצע משפּחה, רביצין, קינדער אוןאייניקלעך. אין געטאָ האָט דער שערי הישר פאָרגעזעצט מיט זיין עבודת הקודש אויף אגעהויבענעם שטייגער. אונטער די גאָר שווערע אומשטענדן, האָט ער נאָר מתפּלל געוועןאון געאַרבעט מיט א הייליגן קאָך מבטל צו זיין שווערע גזירות פון אידישע קינדער.

עס האָט אים אָבער געריסן ביים הארץ, וויסענדיג אַז נסתמו שערי רחמים,און מ'קען נישט צופיל טון מבטל צו זיין את רוע הגזירה. די חסידים וואָס זענעןגעווען צוזאַמען מיט אים, האָבן כסדר געהערט ווי ער קרעכצט און וויינט אויפ'ןביטערן מצב: "פאַרוואָס זעמיר נידן געווארן לשריפה?!".

במשך רוב טאג איז דער שערי הישר געזעצן אויסבאהאלן אין ווייבער שולפון איינס פון די בתי מדרשים, אונטער די טרעפ וואס האט ארויפגעפירט צו א בוידעם,מ'האט דארט אויפגעהאנגן א ליילעך, אזוי האט ער געהאט כאטש אין דעם קליינעם ד' עלד' אַן אייגענעם א. ג. שטובל, וואו ער האָט געלערנט און מייחד געווען יחודים עםקונו.

שבת פּרשת אמור פון יענעם יאָר, האָט דער שערי הישר זי"ע נאָךגעזאָגט דברות קודש ווי אַלע וואָכן, און בין הדברים נאָכגעזאָגט אין נאמען פונעםהייליגער לובלינער זי"ע: "פאר ביאת המשיח וועט זיין אזא הסתר פּנים,אז מען וועט אפילו קיין קשיות נישט קענען פרעגן. עס וועט זיין א תקופה וואס נישטנאר עס וועלן נישט זיין קיין תשובות אויף די שאלות, נאר עס וועט אויך שווער זייןצו פרעגן די שאלה".

דיקנא קדישא

אין די שווערע תקופה האָט דער שערי הישר זי"ע נאָך געהאַט אויףזיך דעם פולן צלם אלקים, און איז נאָך געגאַנגען מיט זיין "באָרד" וואָסער האָט אַרומגעוויקלט מיט א האַנטוך, אזוי אז עס זאל אויסזען ווי ער ליידט פוןשווערע ציין ווייטאָג, כדי אַז ער זאָל קענען אויסבאַהאַלטן דעם הייליגן דיקנאקדישא וואָס ער האָט מיט מסירת נפש געלאָזט אויף זיך.

איין טאג זענען פּלוצים אָנגעקומען אין געטאָ עטליכע אונגאַרישעדזשאַנדאַרן וואָס האבן אים א כאַפּ געטון, און אָפּגעשוירן זיין דיקנא קדישא מיטדי פאות הראש. עס איז אוממעגליך פאָרצושטעלן דעם אויסטערלישן צער וואָס דערהייליגער צדיק האָט געהאַט, און במשך די קומענדיגע טעג האָט ער פאַרלאָזט טרערןמאין הפוגות פון דעם שרעקליכן צער, אויף דעם רשעות וואָס מען איז אים באַגאַנגעןאַז מען האָט אים ליידער אָפּגעשניטן באָרד און פאות.

דאָס האָט מען געמוזט זיין א טאָג-צוויי פאר זיין הסתלקות, ווייל איןא בריוו וואָס איז פאַרבליבן פונעם זון פונעם שערי הישר, הרה"צ רבי אברהםזצ"ל הי"ד, געשריבן א טאָג-צוויי פריער איידער מען האָט זיידעפּאָרטירט, שרייבט ער בין הדברים: "ובכלל ישראל כבר לוקחים את הצלם אלקים,וגם הרבה רבנים, אלא לאבינו הזקן עוד יש לו זקן, אבל בפחד גדול". (איןאידישער איבערזעצונג: ביי כלל ישראל נעמט מען שוין ליידער אַראָפּ דעם צלם אלקים(באָרד און פאות). נאָר אונזער טאַטע האָט נאָך א באָרד, אָבער ער לעבט אין פּחד.)

מיטן קיטל און טלית

דינסטאָג פרשת בהר בחקתי, כ"ג אייר, פינף אזייגער פאַרטאָגס האבן הונדערטער דזשאַנדאַרן זיך א לאָז געטון אופן געטאָ, טאַקע אין די געגענט פון די קאראליאון אראפאד גאסן, מ'האָט יעדן ארויסגעטריבן פון די הייזער, און דער ערשטע פון פיר נאָכפאָלגענדעאקציעס האָט זיך דאַן אָנגעהויבן. מ'האָט יעדן אויפגעוועקט ערוואַקסענע און יונגע,מאַמעס מיט פּיצלעך-קינדער, יעדן האָט מען מיט א שרעקליכן אכזריות אַרויסגעטריבן, דיאיינוואוינערס האבן געכאפט וואס עס האט זיך נאר געלאזט עפּעס וואָס אין מויל צונעמען פאר די קינדער, און ביז א קורצע צייט זענען די הייזער שוין געווען גענצליךליידיג.

אַזוי האָט מען יענעם פאַרטאָגס פאַרטריבן פון די היימען אַזויפיל ווי 3,500 נפשות פונעם אוהעלער געטאָ, צווישן זיי דער הייליגער שערי הישר זי"ע צוזאַמען מיט זיין גאַנצע משפּחה, וואָס זענען אַלע געווען אויסגעקליבן צופאַרשיקט ווערן מיטן ערשטן טראַנספּאָרט פון אוהעל קיין אוישוויץ.

מ'האָט די אַלע אידן צוזאַמגענומען אויף א ליידיגן שטח ביים עק פון די קאראלי גאס, און פון דארט האָט מען זיי געפירט צום גרויסן שטאַטסקוואָ שול וואס האט זיך געפונען אויף דער מולנאר גאס. דארט האט מען זיי געהאלטן איינגעשפארט ביז שפּעט נאָכמיטאָג. דעמאָלט האבן די דזשאַנדאַרן געעפענט די טיר, און אונטער א שטרענגן וואך האָט מען זיי אַלע ארויסגעפירט צופוס פון די געטא ביז צו די באן סטאַנציע.

 דער שערי הישר זי"ע געפירט געוואָרן צו די באַן סטאַנציע, אוןטראָץ דעם ביטערן מצב האָט דער היליגער שערי הישר זי"ע געהאַלטן זיינעגעהויבענע מחשבות אויפ'ן פּלאַץ. דערזעענדיג זיך שוין אין די סאַמע לעצטע טעג פוןזיין הייליגן לעבן, האָט דער שערי הישר זי"ע באַשלאָסן ביי זיך, זיך גלייךלובש צו זיין מיט "קיטל" און "טלית" אַזוי צו זיין גרייט אומצוקומעןאויף קידוש ה' אויף א געהויבענעם שטייגער.

ביי אגעלעגענהייט ווען דער זון כ"ק אדמו"ר בעל אור הישר זי"ע האָט גערעדט איבער די לעצטעג פון זיין טאַטן, האָט ער מיט גרויס התרגשות אַרויסגעברענגט: "...מיין הייליגער טאַטע האָט דאָך זיך געקענט ראַטעווען ביים קריג, אָבער ער האָט די גאַנצע צייט גע'חזר'ט דעם 'בתוך עמי אנכי יושבת' זאָגנדיג' איך וויל בלייבן מיט מיינע אידן' מיט דעם האט ער אויסגעהויכעט זיין נשמה, זייענדיג אנגעטון מיטן קיטל און מיטן טלית, און אזוי איז ער אומגעקומען אויף קידוש השם!".   

דער שערי הישר איז געבליבן פעלזן-פעסט מיט זיינע הייליגע מחשבות ביז די לעצטע רגע. ער האט מחזק געווען זיין די וואס זענען דארט געווען אינאיינעם מיט אים אויפ'ן באן זיך נישט מייאש צו זיין חס ושלום. בין הדברים האָט דער שערי הישר זי"ע גערעדט צוםציבור האַרציגע דברי חיזוק, זאָגענדיג:

"אידן,מ'דארף וויסן, אז אפילו אין די לעצטע רגעים פון א מענטש, קלוגט זיך דער יצר הרע אים איבערצורעדן אוועקצוגיין פונעם אויבערשטן ח"ו, שוואך צו מאכן זיין אמונה אינעם בורא כל עולמים. דעריבער דארף יעדער סאך מער שטארקן, מיטן פולסטן שטארקייט,צו בלייבן ביי די ריינע אמונה ביזן לעצטן אטעם".

ואנני כי לקחאותו אלקים

דער רייזע מיטן באן האט גענומען בערך דריי טעג, דער דריטע טאג איז אויסגעפאלן צו זיין שבת קודש.דער עולם איז שוין געווען גוט אויסגעמוטשעט און אויסגעדורשט. דער שערי הישר האטגעהאט מיטגענומען מיט זיך א פלעשל "וויין" אויף קידוש און הבדלה, האט דאָסגעגעבן צו טרונקן פאר די קינדער, זאגענדיג: "מען וועט עס שוין סיי ווי מערנישט דארפן".  

שבת נאָכמיטאָגאיז די אן אָנגעקומען קיין אוישוויץ, קורץ דערנאָך איז דער בי פון זיי,און בוביום זענען זיי אומגעקומען על קידוש השם, שבת קודש ז"ך אייר, תש"ד. ארץאל תכסו דמם!.

אַזוי האָט כללישראל פאַרלוירן דעם ארז בלבנון אַרום וועמענס שיין אַזויפיל טויזנטער אידן האָבן זיך דערוואַרעמט במשך אַזויפיל יאָרן נאָכאַנאַנד, און אינעם גרויסן הסתר פּנים האָט מען געזען דעם צדקות ופרישות פון דעם צדיק וואָס האָט געזען דאָס וואָסאַנדערע האָבן נישט געזען.

*

מאת ה' היתה זאתאַז עס איז פאַרבליבן פונעם הייליגן שערי הישר בנו ממשיך דרכו כ"קאדמו"ר הגה"ק רבי יוזפא זי"ע בעל אור הישר וואָס האָטאיבערגעפלאַנצט דעם ליסקער הויף על אדמת אַמעריקע, וואָס פירט זיך ווייטער לשםולתהלה ביז צום היינטיגן טאָג, אונטערן נשיאות והמשכה פון בנו כ"ק אדמו"רמליסקא הגה"צ רבי צבי הירש שליט"א וואָס טראָגט דעם נאָמען פונעם גרויסןזיידן זי"ע, ווי אויך ציט זיך ווייטער די שיינע המשכה דורך בנו כ"קאדמו"ר מהיבנוב הגה"צ רבי אברהם יהושע העשיל שליט"א וואָס זענעןממשיך דעם געהויבענעם שלשלת לבית אבותם הק' זי"ע.

זאל השי"תהעלפן אַז בנגזי מרומים זאָל דער שערי הישר זי"ע ווייטער ממליץ טוב זיין אויף אידישע קינדער, און זאָל שוין בקרוב פאָראויסזען די גאולה שלימה, בביאת משיחצדקינו, במהרה בימנו.