קשר ידידות נאמנה

צווישן הגה"ק בעל ייטב לב מסיגוט זי"ע און הגה"ק בעל אך פרי תבואה מליסקא זי"ע

לרגל ההילולא ו' אלול

היינטיגן שבת קודש שופטים, ו' אלול, געפאַלט אויס די 117סטע הילולא פון מרנא ורבנא הגה"ק בעל ייטב לב מסיגוט זי"ע וועלכער איז נסתלק געוואָרן בשנת תרמ"ג, איבערלאָזנדיג נאָך זיך די עדה חסידים פאַר'יתומ'ט פאַר'אבל'ט. ודבר בעתו מעלה צו זיין על הכתב דעם קשר ידידות נאמנה וואָס עס האָט געהערשט צווישן דעם ייטב לב זי"ע און זיין "ידיד נפש" (כלשון קדשו פונעם ייטב לב, זעה ווייטער) הגה"ק בעל אך פרי תבואה מליסקא זי"ע, וואָס די צוויי צדיקים זענען דאָך נתגדל געוואָרן ביים ראש בית אב הגה"ק בעל ישמח משה מאוהעל זי"ע, וכל ימי חיים האָבן זיי אָנגעהאַלטן דעם געוואַלדיגן קשר ידידות כתרין רעין דלא מתפרשין.

אויך שפּעטער שוין נאָכ'ן הסתלקות פונעם בעל אך פרי תבואה, וועלכער איז נסתלק געוואָרן מיט ניין יאָר פריער, האָט דער קשר אָנגעהאַלטן ווייטער, ווען דער ייטב לב זי"ע פלעגט מזמן לזמן קומען מתפּלל זיין אויפ'ן ציון המצוינת קודש הקדשים פונעם הייליגן ליסקא רב זי"ע, ווי מיר וועלן ברענגן ווייטער, וואָס בעיניו הבדלוחים האָט דער ייטב לב פאַרשטאַנען דאָס גרויסקייט פון דעם מקום קדוש, און איז אַליינס געקומען אַהין מתפּלל זיין, ווי אויך געבעטן פון די נאָנטע אַז מ'זאָל דאָרט מתפּלל זיין פאַר זיין געזונט.

בבית זקינו

דער הייליגער ייטב לב זי"ע איז געבוירן געוואָרן בשנת תקס"ח לפ"ק אין די שטאָט דראָהביטש צו זיין פאָטער הגה"ק רבי אלעזר ניסן זי"ע, וועלכער איז דאַן געזעסן אויף קאָסט דאָרט אין דראָהביטש, ביי זיין שווער הגה"ק רבי אהרן מחאדרוב זצ"ל, אַן אייניקל פון הגה"ק רבי יקותיאל זלמן זצ"ל אבדק"ק דראָהביטש.

אין די ערשטע יאָרן נאָך זיין חתונה איז רבי אלעזר ניסן נישט נפקד געוואָרן מיט קיין זש"ק. עטליכע קינדער וואָס זענען אים געבוירן געוואָרן, זענען ליידער נעדר געוואָרן יונגערהייט. מריחוק מקום האָט זיין פאָטער דער הייליגער ישמח משה זי"ע זיך מצער געווען מיט זיין צער, און ער האָט כסדר מתפּלל געווען פאַר אים.

איינמאָל האָט דער ישמח משה געשריבן א בריוו צום זון רבי אלעזר ניסן, אַז היות זיין רביצין איז אַן אייניקל פון הגה"ק רבי יקותיאל זלמן דער דראָהביטשער רב, זאָל זי גיין צו זיין ציון דאָרט אין דראָהביטש, און מתפּלל זיין געהאָלפן צו ווערן מיט קינדער, ווען דערביי זאל זי צוזאָגן אַז זיי וועלן א נאָמען געבן פאַר'ן קינד "יקותיאל" אויפ'ן נאָמען פונעם זיידן. וכך הוה, נאָכ'ן מתפּלל זיין אויפ'ן ציון הק' זענען זיי געהאָלפן געוואָרן מיט א קינד, וועמען מ'האָט א נאָמען געגעבן "יקותיאל יהודא" יקותיאל אויפ'ן נאָמען פונעם דראָהביטשער רב, און "יהודא" על שמו פון זקינם הגה"ק רבי לייב זצ"ל פון לבוב.

בערך צען יאָר שפּעטער, בשנת תקע"ח האָט זיין פאָטער רבי אלעזר ניסן זי"ע געשיקט דעם זון זלמן לייב, צום הייליגן זיידן הגה"ק בעל ישמח משה זי"ע, ביי וועמען ער איז נתגדל געוואָרן אין די נאָכפאָלגענדע יאָרן ווי אן אייגן קינד. דער הייליגער ישמח משה זי"ע האָט זייער מחבב געווען זיין טייערן אייניקל, און ער האט כמעט נישט מסיח דעת געווען פון אים. אַלעס וואָס ער האָט מקבל געווען פון זיינע גרויסע רבי'ס האָט ער איבערגגעבן פאַר'ן ייטב לב, און ער איז געוואָרן א תלמיד מובהק פון זיין גרויסן זיידן, וואָס רוב חכמתו ממנו קבל.

צב"י וחמיד ורגיג

מן השמים איז אַזוי צוגעפירט געוואָרן, אַז ממש אין זעלבן יאָר וואָס דער ייטב לב זי"ע איז געבוירן געוואָרן אין די שטאָט דראָהביטש (בשנת תקס"ח), איז אין די שטאָט אוהעל געווען זרח אורו פון הגה"ק רבי צבי הירש זי"ע וועלכער איז לימים אויפגענומען געוואָרן אַלס רב אין די שטאָט ליסקא, באַקאַנט אַלס "רבי הערשעלע מליסקא" וועלכער האָט גע'שמ'ט מיט זיין גאונות און קדושה, און איז וועלט-באַרימט אויפ'ן נאָמען פון זיין הייליגן ספר "אך פרי תבואה". ער איז געבוירן געוואָרן ביום ה' אייר שנת תקס"ח, זייענדיג אין זעלבן יאָרגאַנג ווי זיין שפּעטערדיגער חברותא בעל ייטב לב זי"ע.

דער בעל אך פרי תבואה זי"ע איז געווען דער זון פון דעם צדיק נסתר רבי אהרן זצ"ל און פון זיין מוטער די צדיקת מופלגת הרבנית שרה ע"ה, וועמען מ'האָט גערופן "שרה די בעקערין". זייענדיג א געהויבענע אשה צדקנית, האָט זי אַמאָל זיך מוסר נפש געווען, מציל צו זיין הרה"ק רבי סענדר מקאָמאַרנא זי"ע פון א שרעקליכן בלבול וואָס די מתנגדים אין אוהעל האָבן געוואָלט אָנלייגן אויף אים. דעמאָלט האָט רבי סענדרל געזאָגט פאַר די צדיקת שרה "איר האָט מיך מחי' געווען. איר זאָלט וויסן אַז איך האָב געדאַרפט אַראָפּברענגן נאָך א נשמה אויף דיוועלט, אָבער איך געב אייך דאָס אַוועק במתנה". וכך הוה, דעמאָלט איז געבוירן געוואָרן ביי די צדיקת שרה איר זון צבי הירש, לימים דער הייליגער אך פרי תבואה, וועלכער האָט גאָר שטאַרק געענדעלט אין הרה"ק רבי יצחק אייזיק מקאָמאַרנא זי"ע, זון פון רבי סענדר'ל זי"ע.

אין זיינע יונגע יאָרן איז רבי הערשעלע נתגדל געוואָרן דורך זיינע געהויבענע עלטערן, וואָס ווי ער האָט אַליינס האָט דערציילט, האָט ער קיינמאָל נישט געהערט זיינע עלטערן רעדן פון עפּעס אַנדערש, נאָר דאָס וויאַזוי זיי קענען זוכה זיין מגדל צו זיין זייערע קינדער מיט ערליכקייט און יראת שמים.

עס ווערט דערציילט אַז ווען רבי הערשעלע איז נאָך געווען א יונגע קינד, איז זיין מוטער די צדיקת שרה, איז דאַן געקומען צום הייליגן ישמח משה, און זי האָט אים געפרעגט וואָס זי זאָל טון מיט איר זון הערשעלע. האָט ער איר געזאָגט "איך האָב דאך דאָ מיין אייניקל זלמן לייב'לע, ברענג אים צו מיר, און זיי וועלן לערנען צוזאַמען.

וכך הוה, פון קינדווייז אָן האָט דער בעל אך פרי תבואה אָנגעהאַלטן א קשר אמיץ וחזק צום הייליגן ישמח משה זי"ע, ביי וועמען ער איז נתגדל געוואָרן ווי אן אייגן קינד, ובפרט נאָכדעם וואָס רבי הערשלע איז אַלס יונג קינד פון אַכט יאָר אַלט, שוין געוואָרן א יתום פון זיין פאָטער רבי אהרן זצ"ל, וועלכער איז נפטר געוואָרן ביום כ' אב שנת תקע"ו לפ"ק.

אין ספר "דרכי הישר והטוב" ווערט דערציילט, אַז ווען רבי הערשעלע איז נאָך געווען א קינד, האָט ער אומאויפהערליך נאָכגעקוקט און אַריינגעטראַכט אין די תהלוכות און די הנהגות פון זיין גרויסן רבי'ן הגה"ק בעל ישמח משה זי"ע. ער האָט דערציילט אַז גייענדיג אין חדר האָבן די אַנדערע קינדער געשמועסט צווישן זיך, אַז דער ישמח משה זיצט אַלץ איינגעשפּארט אין א פאַרמאַכטן צימער, און מ'זעט אים קיינמאָל נישט לערנען. האָט רבי הערשעלע געענטפערט, אַז ער האָט א קלאָרן איבערצייג אַז דער ישמח משה זיצט און לערנען, ווייל נישט וואָס ער לערנט אַזוי זאַך, וועט ער זיכער נישט געהאַט אַזאַ שיינענדיגע צורה ווי ער האָט געהאַט. דאָס זענען געווען די השגות פון א קליין קינד, צו דערקענען אויף די צורה פונעם ישמח משה, אַז עס מוז זיין אַז ער איז עוסק בתורה א גאַנצן טאָג.

צוקונפטיגע גדולי הדור

דאָרט ביים ישמח משה זי"ע אין שטוב האָט רבי הערשעלע געטראָפן את שאהבה נפשו, זיין ידיד דער הייליגער ייטב לב זי"ע מיט וועמען ער האָט אָנגעהאַלטן א קשר ידידות אַלע יאָרן שפּעטער, עד זבולא בתרייתא. במשך די גאַנצע תקופה פון די יונגע בחורי'שע יאָרן ווען די צוויי צוקונפטיגע גדולי הדור זענען צוזאַמען געשטיגן תחת חסותו פונעם ישמח משה זי"ע, האָבן זיי יעדן טאָג פאַרברענגט אין געהויבענע תורה'דיגע שמועסן, און עס כאַפּט פּשוט א פּחד צוריקצוטראכטן, ווי די צוויי בחורים, וואָס זענען ביידע שפּעטער אויסגעשטיגן קדושי עליון ומנהיגי ישראל, וויאַזוי עס איז דורך אויף זיי די בחור'ישע יאָרן, וואָס שוין דאַן האָט מען דערקענט אויף זיי אַז לגדולות נוצרו, און ביידע זענען געשטיגן במעלות הקדושה והתורה מיט געהויבענע מדריגות טאָג-נאָך-טאָג.

אינצווישן האָט רבי הערשלע מליסקא גולה געווען למקום תורה, און איז געפאָרן קיין דעמביץ, וואו ער האָט געלערנט ביי הגאון רבי אברהם זצ"ל וועלכער איז געווען א תלמיד חכם מופלג און ער האָט פון אים אַסאַך קונה געווען. ער האָט אים אַלע יאָרן גערופן "דער רבי ר' אברהם".

פון דאָרט איז ער געפאָרן קיין באָניהאַד, וואו ער האָט געלערנט אין די ישיבה פון הגאון המפורסם רבי צבי הירש זצ"ל אבדק"ק באָניהאַד בעל טיב גיטין, וועמען מ'האָט גערופן "רבי הערשעלע חריף" זייענדיג באַקאַנט מיט זיין אויסטערלישן חריפות ובקיאות. עס ווערט דערציילט, אַז איינמאָל האָט רבי הערשעלע חריף פאָרגעלערנט א שיעור אין די שווערע סוגיא פון "כולל" אין וועלכן ער האָט געזאָגט א פּלפּול עצום מחלק צו זיין צווישן צוויי ענינים. זיין תלמיד רבי הערשלע האָט אַריינגעפרעגט און זיך מפלפּל געווען אין דעם ענין. נאָכ'ן שיעור האָט רבי הערשעלע חריף אים געזאָגט מיט א געוואַלדיגן חביבות "הערשעלע, האסט פאַרשטאַנען דעם חילוק? זאָלסט וויסן אַז איך האָב שוין אַמאָל געזאָגט דעם חילוק ביי די לומדים אין די שטאָט בראָדי, און עס זענען געווען דאָרט בלויז דריי לומדים וואָס האָבן פאַרשטאַנען דעם חילוק".

בצל תומר

אינצווישן איז דער הייליגער ייטב לב זי"ע פאַרבליבן לערנען במחיצתו פון זיין גרויסן זיידן דער ישמח משה זי"ע, פון וועמען ער איז געווען א תלמיד מובהק. דאָרט במחיצתו פונעם ישמח משה זי"ע האָט דער ייטב לב מער גלערנט אויפ'ן פּשטות'דיגן וועג, אַרויסצוהאָבן יעדעס סוגיא מיט א קלאָרקייט, און מ'האָט נישט אַזוי ווייט געלייגט דעם דגוש אויף חריפות ופלפול, ווי עס איז געווען דער שטייגער ביי רבי הערשעלע חריף.

ווען רבי הערשעלע איז געווען אין עלטער פון פופצן-זעכצן יאָר, האָט ער פאַרלאָזט באָניהאַד און איז צוריקגעקומען קיין אוהעל. דער הייליגער ישמח משה זי"ע האָט זיך זייער געפריידט צו אים, און ער האָט אים פאַרבעטן אַז ער זאָל קומען מיטהאַלטן זיינע שיעורים, ווי אויך אַז ער זאָל לערנען בחברותא מיט זיין באַליבטן אייניקל דער שפּעטערדיגער בעל ייטב לב זי"ע.

רבי הערשעלע רב האָט טאַקע אָנגעהויבן צו קומען צו די שיעורים פונעם ישמח משה זי"ע וועלכער האָט אין יענע תקופה אָנגעהויבן פאָרצולערנען פאר די תלמידים מסכת גיטין. דער ישמח משה האָט פאָרגעלערנט פון אָנהייב די מסכת "המביא גט" און גלייך האָט ער זיך אָנגערופן צו זיינע תלמידים "וואָס איז דאָס א גט? געטס מיר א חומש". מ'האָט אים טאַקע געברענגט א חומש, און ער האָט אָנגעהויבן איבערצולערנען די פּרשה פון גט "וכתב לה ספר כריתות" אין פרשת כי תצא. אַזוי האָבן זיי גוט איבערגעלערנט די פּרשה חומש פון אָנהייב ביז צום סוף, און ווען מ'האָט שוין גוט געוואוסט וואָס דאָס מיינט א גט, איז דער ישמח משה געגאַנגען ווייטער, פאָרצולערנען די משנה אין מסכת גיטין.

דער ליסקא רב איז – ווי דערמאַנט – נישט געווען צוגעוואוינט צו אַזאַ דרך הלימוד. ער האָט דאָך פריער שוין געהאַט געלערנט ביי זיין גרויסן רבי'ן דער בעל טיב גיטין, און איז געווען צוגעוואוינט, אַז דער שיעור פון א רבי'ן איז דאָס וואָס מ'הערט א שיינעם פּלפּול און א שיינעם חילוק. ער האָט געטראַכט צו זיך, אַז אין די צייט וואָס ער האָט געהערט פונעם ישמח משה זי"ע פאָרלערנען די פּרשה חומש, וואָלט ער פון זיין רבי'ן דער באָניהאַדער רב, זיכער שוין געהאַט געהערט א לאַנגען פּלפּול און א שיינעם חילוק.

צוליב דעם האָט רבי הערשעלע נישט אַזוי זיכער געמאַכט צו קומען צו אַלע שיעורים פונעם ישמח משה זי"ע. אָבער רבי הערשעלע האָט שפּעטער געזאָגט, אַז ער האָט חרטה אויף דעם פאַרוואָס ער האָט נישט מיטגעהאַלטן אַלע שיעורים פונעם ישמח משה.

פאָרט אָבער, האָט דער ליסקא רב זי"ע אָנגענומען דעם אַנדערן אָנבאָט פונעם ישמח משה, און ער האָט כסדר געלערנט בחברותא מיטן ייטב לב, און אַזוי זענען די צוויי חברים כסדר געשטיגן און קונה שלימות געווען אין כמה וכמה מסכתות, סוגיות הש"ס ומקצועות בהלכה.

כל רז לא אניס לי'

אין די זעלבע צייט איז רבי הערשלע ווייטער געבליבן מקושר צום הייליגן ישמח משה מיט אן אויסטערלישן דביקות. ער האָט כסדר זיך מתאבק געווען בעפר רגליו הטהורים, און יעדע הנהגה און מנהג קל פון זיין גרויסן רבי'ן, איז ביי אים געווען א תורה שלימה, צו וואָס ער האָט זיך געהאַלטן מיט א פעסטן דביקות עד יומו האחרון. דער בעל אך פרי תבואה זי"ע איז אַזוי אַרום געבליבן באַקאַנט אַלס מקור ראשון אויף פילצאָליגע הנהגות פון זיין גרויסן רבי'ן דער ישמח משה זי"ע, וואָס עס האָבן נישט אויפגעכאַפּט אפילו זיינע נאָנטע תלמידים און בני משפּחה, צווישן זיי אויך דער הייליגער ייטב לב זי"ע.

עס ווערט דערציילט, אַז אין די שפּעטערע יאָרן האָט דער ייטב לב זי"ע אַמאָל געזאָגט פאַר אַן אייניקל פון רבי הערשעלע מליסקא זי"ע, "מעגסט מיר גלייבן, אַז ווען איך בין געווען א אינגערמאַן, איז מיר נישט איינגעפאַלן אַכט צו געבן און נאָכצוקוקן יעדע תנועה פון מיין זיידן, ווי דיין זיידע דער ליסקא רב האָט געטון".

ולא זז מחבבו האָט דער הייליגער ישמח משה זי"ע אַרויסגעצייגט א זעלטענעם חביבות פאר די צוויי הייליגע תלמידים, דער ייטב לב און דער אך פרי תבואה זי"ע. ביי א געלעגענהייט ווען דער איידעם פונעם ישמח משה, הגה"ק בעל ארי' דבי עילאה זי"ע איז געווען צוגאַסט ביים שווער אין אוהעל, דער ישמח משה אים געצייגט אויפ'ן בעל אך תבואה, און זיך אויסגעדרוקט אויף אים מיט התפּעלות "מיט דעם בחור קענסטו רעדן אין דברי תורה".

אויף די באַנק אין אוהעל

עס איז באַקאַנט די מעשה, אַז איינמאָל פאר א שבת וואָס דער ישמח משה האָט געזאָלט אויפטרעטן מיט א דרשה, ווי שבת הגדול אָדער שבת שובה, איז אָנגעקומען קיין אוהעל עפּעס אן עלטערער ערוואַקסענער בחור, און רבי הערשלע ליסקער האָט פאַרשטאַנען אַז דער בחור רישט זיך אַריינצופרעגן ביי די דרשה, און זיך מפלפּל צו זיין מיטן ישמח משה.

טראָץ וואָס רבי הערשעלע איז דאַן נאָך געווען א יונגער בחור, האָט ער זיך אָנגעגאַרטעלט מיט קוראַזש, נאָכדעם וואָס ער האָט מורא געהאַט אַז דער בחור וועט מבלבל זיין דעם ישמח משה מיט זיינע קשיות, און ער האָט דעריבער זיך גוט פאָרגעקוקט די סוגיא, כדי אַז גלייך ווען דער בחור פרעגט אַריין ביי די דרשה, זאָל ער זיך קענען מפלפּל זיין און אָפּפרעגן אַלע קשיות וואָס ער וועט פרעגן.

אַזוי איז טאַקע געווען, אַז ביי די דרשה פונעם ישמח משה, האָט יענער בחור אָנגעהויבן אַריינצופרעגן און זיך מפלפּל צו זיין, אָבער דער יונגער בחור הערשעלע האָט זיך נישט געלאָזט, און סיי וועלכע קשיא יענער בחור האָט געפרעגט, האָט ער אים גלייך אָפּגעענטפערט מיט א געוואַלדיגן חריפות ובקיאות. זייענדיג דאַן נאָך גאָר יונג, און נאָך היבש א נידריגער געוואוקס, האָט רבי הערשעלע געגעבן א שפּרונג אַרויף אויף די באַנק, און פון דאָרט האָט ער זיך מפלפּל געווען מיט יענעם בחור.

עס איז ממש געווען א וואונדער פאַר'ן גאַנצן ציבור מיטצוהאַלטן, וויאַזוי אַזאַ יונגער בחור איז מלא וגדוש מיט א בקיאות עצומה בסוגיות הש"ס, און ווי ער איז אַזוי שטאַרק אויסגעקאָכט אין אַלע נושאים פון די סוגיא.

נאָך די דרשה ווען דער ישמח משה איז אַהיימגעגאַנגען, איז רבי הערשעלע געגאַנגען פון די זייט, אפשר וועט ער עפּעס הערן פון זיין רבי'ן איבער דעם וואָס עס האָט זיך אָפּגעשפּילט ביי די דרשה. וכך הוה, דער ישמח משה האָט זיך טאַקע אויסגעדרייט צו אים, און ער האָט אים געפרעגט "הערשעלע, וואָס האָט דער שוטה געוואָלט האָבן?"...

האָט רבי הערשעלע דערציילט, אַז ער האָט פאַרשטאַנען אַז מיט די ווערטער האָט דער ישמח משה אים געוואָלט מכיר טובה זיין, אויף דעם וואָס ער האָט אָפּגעענטפערט אַלע קשיות פון דעם בחור, און ער האָט צוגעלייגט אַז ער האָט שפּעטער געקענט יענעם בחור, און ער האָט אַלץ געשטאָלפּערט ביים רעדן, וואָס ער האָט תולה געווען אַז דאָס איז אים געקומען אַלס עונש צוליב דעם וואָס ער האָט געוואָלט טשעפּענען דעם הייליגן ישמח משה זי"ע.

שבת פאָרשפּיל אין די זעלבע וואך

אַזוי זענען די צוויי הייליגע חברים געשטיגן הויכע מדריגות, ביז עס איז אָנגעקומען די צייט פון זייער חתונה. דער ייטב לב זי"ע איז געוואָרן אַן איידעם ביי הגה"ק רבי משה דוד אשכנזי זצ"ל אבדק"ק טאלטשאווע בעל תולדות אדם, און דער אך פרי תבואה זי"ע איז געוואָרן אַן איידעם אין ליסקא, וואו ער איז שפּעטער אויפגענומען געוואָרן אַלס רב.

מערקווערדיג איז געווען, אַז די צוויי חברים האָבן חתונה געהאַט ממש אין די זעלבע וואך, און דער שבת באַוואַרפן פונעם ייטב לב זי"ע און פונעם אך פרי תבואה זי"ע איז גאָר געווען אינעם זעלבן שבת. אין יענע צייטן איז געווען דער מנהג, אַז אינעם שבת פונעם באווארפן, וואָס מ'האָט גערופן "שבת פאָרשפּיל" האָט דער חתן אויפגעטרעטן מיט א פּשטל. יענעם שבת איז דאך אין אוהעל געווען צוויי באַוואַרפנס, האָט מען מסדר געווען, אַז דער ייטב לב וועט זאָגן דעם פשטל ביים דאַווענען אינדערפרי, און דער אך פרי תבואה וועט זאָגן דאָס פּשט'ל נאָכמיטאָג.

למעשה נאָכ'ן דאַווענען אינדערפרי, האָט דער בעל אך תבואה געלאָזט וויסן פאר די ראה"ק, אַז ער זאָגט זיך אָפּ, און אַז ער וועט נישט זאָגן זיין פּשט'ל שבת נאָכמיטאָג. די סיבה פאַרוואָס ער האָט זיך אָפּגעזאָגט פון זאָגן דאָס פּשט'ל איז געווען צוליב וואָס ער האָט חושש געווען אַז מעגליך וועט זיין פּשט'ל זיין מער חריפות'דיג, און אַז דער הייליגער ישמח משה זי"ע וועט האָבן דערפון חלישות הדעת. דעריבער האָט ער אויסגעקליבן ענדערש צו בלייבן מיטן פּשט'ל ביי זיך, ווי איידער גורם צו זיין דאָס מינדעסטע חלישת הדעת פאר זיין גרויסן רבי'ן.

די ראשי הקהלה האָבן אים שטאַרק מפציר געווען אַז ער זאָל יאָ זאָגן דאָס פּשט'ל, און ווען ער האָט זיך נישט געהאַלטן ביים בייגן, האָבן די ראה"ק פּרובירט דורך זיין מוטער הצדקנית ע"ה, בעטענדיג אַז זי זאָל לייגן אויף אים דרוק אַז ער זאָל מסכים זיין צו קומען זאָגן די דרשה.

אָבער די מאַמע האָט געזאָגט, אַז אויב איר זון טוט אַזוי, ווייסט ער געוויס וואָס ער טוט, און זי האָט אים נישט געוואָלט מוטשענען אויף דעם. אַזוי איז טאַקע געבליבן אַז דער אך פרי תבואה האָט צום סוף נישט געזאָגט קיין פּשט'ל.

"ווער איז דער?"

אין די יאָרן נאָך די חתונה איז שוין נישט צופיל אויסגעקומען פאר די צוויי הייליגע ידידים זיך צו טרעפן אַזוי אָפט, נאָכדעם וואָס דער ייטב לב זי"ע האָט נאָך די חתונה געוואוינט אין טאלטשאווע, נעבן זיין גרויסן שווער הגה"ק רבי משה דוד אשכנזי זי"ע, ווידעראום רבי הערשעלע זי"ע האָט געוואוינט אין ליסקא, ובפרט אין די נאָכפאָלגענדע יאָרן ווען דער ייטב לב זי"ע איז אויפגענומען געוואָרן אַלס רב אין פאַרשידענע מקומות, א גרויסער טייל דערפון אין די שטעט אין גאַליציע, וואָס אַזוי איז אים ווייניגער אויסגעקומען די געלעגענהייט זיך צו טרעפן און אָנצוהאַלטן א קשר מיט זיין יוגענד-פריינד דער אך פרי תבואה זי"ע. פאָרט אָבער האָט דער קשרי ידידות צווישן די צדיקים אָנגעהאַלטן עד זבולא בתרייתא.

אינטערעסאַנט איז וואָס עס ווערט דערציילט, אַז ווען דער הייליגער רוזשינער זי"ע האָט פאַרלאָזט רוסלאַנד, און איז אָנגעקומען קיין רומעניע, זענען מאַסן אידן פון איבער אַלע אַרומיגע מדינות, געפארן מקבל פּנים צו זיין, און צווישן זיי זענען אַלע צדיקי הדור געפארן קיין סאַדיגורא, דאָרט מקבל צו זיין מברכותיו של צדיק פונעם הייליגן רוזשינער זי"ע.

דער הייליגער רבי הערשעלע מליסקא זי"ע האָט געהאַט שטאַרק חשק צו פאָרן צום רוזשינער, אָבער ער איז דאַן נאָך געווען אין די ערשטע יאָרן ווען ער איז נאָכנישט געווען אוזי מפורסם, און ער האָט געליטן פון גרויס דחקות, אַזוי אַז ער האָט נישט געהאַט אויף די הוצאות הנסיעה.

אין יענע צייט איז אָבער געפארן קיין סאַדיגורא דער הייליגער ייטב לב זי"ע, וועלכער האָט דאַן נאָך געוואוינט אין אוהעל. דער סדר איז דאַן געווען, אַז ווען איינער איז געפאָרן צו א צדיק, האָבן אַלע חברים אויפגעשריבן זייערע נעמען אויף א צעטל, בשמם ושם אמם, אַז דער חבר זאל זיי מזכיר זיין ביים צדיק. אויך אַצינד ווען דער ייטב לב האָט זיך געגרייט צו פאָרן צום רוזשינער, האָט דער אך פרי תבואה אַריינגעשריבן זיין נאָמען אינעם קוויטל וואָס דער ייטב לב האָט מיטגענומע ןמיט די נעמען פון אַלע ידידים וואָס האָבן זיך מזכיר געווען אין דעם קוויטל.

ווען דער ייטב לב זי"ע איז אָנגעקומען צום רוזשינער, איז ער אויפגענומען געוואָרן דורך אים מיט א געוואַלדיגן כבוד. שפּעטער ווען דער ייטב לב יאז אַריינגעקומען זיך מזכיר צו זיין מיט א קוויטל, האָט ער אויך איבערגעגעבן דעם קוויטל פון די חברים וואָס האָבן זיך מזכיר געווען. דער הייליגער רוזשינער האָט גענומען דעם קוויטל, און ער האָט אָפּגעליינט די נעמען איינס נאָכ'ן אַנדערן. ערשט ווען ער איז אָנגעקומען צום נאָמען פונעם הייליגן רבי צבי הירש מליסקא "צבי בן שרה" האָט ער זיך אָפּגעשטעלט און ער האָט געפרעגט פונעם ייטב לב "ווער איז דער". מיט זיינע הייליגע אָפענע אויגן האָט דער רוזשינער זי"ע גלייך אויפגעכאַפּט אויף דעם, אַז דאָס איז עפּעס א הייליגער מענטש, און ער האָט זיך פאַראינטערעסירט אויף אים.

ווען דער ייטב לב איז אַהיימגעקומען האָט ער דערציילט פאַר רבי הערשעלע, אַז דער רוזשניער האָט זיך פאַראינטערעסירט אויף אים. הערענדיג דאָס האָט רבי הערשלע זיך אָנגערופן אַז דער רוזשינער האָט ברוח קדשו מרגיש געווען דעם השתוקקות וואָס ער האָט צו קומען צו אים, און זיכער האָט ער מתפּלל געווען אויף אים אַז ער זאָל קענען אויספירן זיין השתוקקות לידי מעשה. וכך הוה, אַז נאָכדעם האָט רבי הערשעלע מצליח געווען אָנצוקומען צום רוזשינער, וואו ער איז אויפגענומען געוואָרן בכבוד גדול.

שלשה צדיקים כאחד

דאָס ידידות צווישן די צוויי צדיקים איז ספּעציעל געוקמען צום אויסדרוק אין טאָג פון די הילולא פונעם הייליגן ישמח משה זי"ע, כ"ח תמוז, ווען די צוויי צדיקים זענען געקומען צו פאָרן קיין אוהעל פּוקד צו זיין מקום מנוחתו הקדושה, און האָבן דערביי פאַרברענגט מיט א געוואַלדיגן ידידות, אויפברענגענדיג זכרונות פון זייער הייליגן רבי'ן, און זייענדיג דן בעניני דת ודין. חסידים פון אַלע מקומות וואָס זענען זיך צוזאמגעפארן אויף די הילולא קדישא אין אוהעל, האָבן מיט נאָסטאַלגישע בליקן צוגעקוקט ווי די צוויי הייליגע צדיקים פאַרברענגען צוזאַמען אויף א געהויבענעם פאַרנעם, בקשר ידידות אמיצה.

. כ"ק אדמו"ר הגה"ק בעל עבודת עבודה מטאָהש זצ"ל – וואָס בהשגחה פּרטית ווערן די שורות געשריבן אין טאָג פון זיין הילולא קדישא, כ"ז אב – האָט דערציילט, אַז זיין זיידע הרה"ק רבי משולם פייש מטאָהש זצוק"ל איז יעדעס יאָר געפארן קיין אוהעל, אויף די הילולא פונעם הייליגן ישמח משה זי"ע. דאָרט האָט ער זיך געטראָפן מיט די צוויי ידידים נאמנים, דער ליסקא רב בעל אך פרי תבואה זי"ע און דער סיגוטער רב בעל ייטב לב זי"ע. אין פאַל די הילולא פונעם ישמח משה זי"ע איז אויסגעפאַלן אום שבת קודש, אָדער נאָנט צו שבת קודש, זענען די דריי הייליגע צדיקים פאַרבליבן דאָרט אין אוהעל, און האָבן צוזאַמען געפּראַוועט דעם גאַנצן שבת, זייענדיג א מחזה הוד וואָס איז פאַרבליבן טיף איינגעקריצט אין די זכרונות פון די פילצאָליגע חסידים וואָס האָבן דאָס מיטגעהאַלטן.

דער טאָהשער רבי זצ"ל האָט דערציילט, אַז זיין זיידע רבי משולם פייש זצ"ל האָט יעדן פרייטאָג-צו-נאַכטס אַראָפּגעלייגט א מורא'דיגע עבודה ביים עריכת השולחן, און האָט שעות-לאַנג געטאַנצט מיט א חיות און דביקות לכבוד יום השבת קודש.

איינס פון די שבתים וואָס ער איז געווען אין אוהעל לרגל די הילולא פונעם ישמח משה זי"ע, האָט ער ווי זיין שטייגער אַלעמאָל, געפירט דעם טיש בשבת אחים גם יחד צוזאַמען מיטן ייטב לב זי"ע און דער אך פרי תבואה, און לכבודם פון די צוויי צדיקים, איז ער במשך דעם גאַנצן טיש געזעסן איינגעהאַלטן, און נישט אָפּגעראָכטן זיין פייערדיגע עבודה ווי אַלע וואָכן.

נאָכ'ן טיש האָבן די צוויי צדיקים, דער אך פרי תבואה און דער ייטב לב אָנגעהויבן אַרויסצוגיין פון ביהמ"ד, און פאַר'ן טאָהשער רבי'ן האָט זיך געדאַכט אַז זענען שוין אַוועקגעגאַנגען פון דאָרט, דאַן האָט דער טאָהשער רבי זיך צופלאַמט, און האָט זיך גענומען טאַנצן מיט א געוואַלדיגן חיות און התלהבות "שבת שבת קודש" מיט וואָס ער האָט אָנגעהאַלטן א לענגערע צייט פון שעות נאָכאַנאַנד אָן אויפהער.

למעשה האָבן די צוויי הייליגע צדיקים אויפגעכאַפּט אַז דער טאָהשער רבי באַהאַלט זיך דאָ פון זיי, און זיי זענען דעריבער ספּעציעל געבליבן שטיין ביים טיר, און אַזוי באַהאַלטענערהייט מיטגעהאַלטן די עבודה פונעם טאָהשער רבי'ן זצ"ל. זיי האָבן די גאַנצע צייט נישט אַראָפּגענומען קיין אויג פונעם הייליגן טאָהש'ער רבי'ן, און זענען נתפּעל געוואָרן פון זיין עבודה. ערשט נאָכדעם וואָס ער האָט אויפגעהערט צו טאַנצן, האָט ער באַמערקט ווי די צוויי צדיקים שטיין נאָך אַלץ ביי די טיר און קוקן צו זיין עבודה מיט גרויס התפּעלות.

דור אחר דור

דער שטאַרקער ידידות וואָס האָט געהערשט צווישן דעם ייטב לב מיטן אך פרי תבואה איז ספּעציעל געקומען צום אויסדרוק אין די שפּעטערע יאָרן, ווען אַן אייניקל פון רבי הערשעלע האָט געלערנט אין די ישיבה פונעם ייטב לב, ווען דערביי האָט דער ייטב לב אים אַרויסגעצייגט א זעלטענעם חביבות, פיל מער פון אַלע תלמידי הישיבה, ספּעציעל לכבוד ידידו דער הייליגער אך פרי תבואה.

דאָס איז געווען הגה"צ רבי גרשון אברהם גאָלדבערגער זצ"ל, וועלכער איז שפּעטער אויפגענומען געוואָרן אַלס רב אין טיסא-בערצאל, און האָט מחבר געווען דעם ספר "נחלת הגרשוני", דער זון פון הגה"צ רבי יוזעף גאָלדבערגער זצ"ל איידעם פונעם הייליגן רבי הערשעלע מליסקא זי"ע, זיין פאָטער רבי יוזעפף האָט אים געשיקט קיין סיגוט צו לערנען ביים נאָנטער ידיד פון זיין גרויסן שווער דער אך פרי תבואה, און איז דאָרט אויסגעשטיגן א גאון ואיש צדיק, וכידוע אַז אַלע תלמידים פונעם ייטב לב זי"ע געווען גדולי ישראל, אויף וועמען דער ייטב לב האָט אַליינס מעיד געווען אַז וועט ער זיך נישט שעמען מיט די תלמידים נישט אויף די וועלט און נישט אויף יענע וועלט.

ווערט געברענגט אין די הקדמה צום ספר "נחלת הגרשוני" תולדות המחבר, אַז נאָך די בר מצוה האָט זיין פאָטער רבי יוזעפף אים געשיקט קיין סיגוט צו לערנען אין די אָרטיגע ישיבה, און ער איז געווען א תלמיד מובהק, שטאַרק באַליבט ביי זיין גרויסן רבי'ן דער ייטב לב זי"ע, פון וועמען ער האָט גענאָסן א געוואַלדיגע חביבות. דערציילט ער דאָרט, אַז אַסאַך מאָל בעת עס זענען געזעסן ביים טיש פונעם ייטב לב גרויסע רבנים און חשוב'ע בעלי בתים, האָט דער ייטב לב באַפוילן אַז מ'זאָל ארויפרופען זיין תלמיד "גרשעלע" (ווי ער האָט אים גערופן בלשון חיבה" און ער האָט אים געזעצט נאָנט צו זיך אָדער אונטער זיין בענקל. אַזוי שטאַרק האָט ער אים מחבב געווען צוליב זיין הערצה צום אך פרי תבואה.

עס ווערט דאָרט אויך געברענגט אַז איינמאָל איז הגה"ק רבי שמואל קאמאדער זי"ע געקומען באַזוכן אין סיגוט, און ער האָט דערביי ספּעציעל באַזוכט ביי רבי גרשון זצ"ל אין די אכסניא מיט א געוואַלדיגן חביבות.

לכבוד אהובי ידיד נפשי

אין שו"ת השיב משה פון הגה"ק בעל ישמח משה זי"ע (יו"ד, סימן ל"ח) איז געדרוקט א לענגערע תשובה פונעם ייטב לב זי"ע, אין א סוגיע עמוקה. ווי עס שיינט האָט זיין ידיד דער אך פרי תבואה זי"ע זיך געוואָנדן צו אים, זיך מפלפּל צו זיין אויף די תשובה. אויף דעם אַרויף האָט דער ייטב לב משיב געווען פאַר'ן אך פרי תבואה א תשובה מאהבה, וואָס איז אויך געדרוקט דאָרט אין די זעלבע תשובה אין השיב משה, וואָס בלויז פונעם אָנהייב, זעט מען דעם אויסטערלישע חביבות וואָס האָט געהערשט צווישן די צוויי צדיקים, ווי ער שרייבט אים:

שלום לכבוד אהובי ידיד נפשי, ה"ה הרב המאוה"ג החריף ובקי כש"ת מו"ה צבי הירש נ"י אב"ד דק"ק ליסקא".

על ציון קדשו

דאָס ידידות צווישן די צוויי צדיקים זי"ע האָט אָנגעהאַלטן עד זבולא בתרייתא, ביז צום הסתלקות פונעם אך פרי תבואה זי"ע, וועלכער איז נסתלק געוואָרן י"ד אב תרל"ד. דער ייטב לב זי"ע האָט מאריך ימים געווען נאָך ניין יאָר און איז נסתלק געוואָרן ביום ו' אלול תרמ"ג.

גאָר אינטערעסאַנט איז וואָס עס האָט דערציילט הגה"ק בעל שערי הישר מליסקא זי"ע, אַז נאָכ'ן הסתלקות פונעם אך פרי תבואה זי"ע איז זיין מקום מנוחה פאַרוואַנדעלט געוואָרן אַלס א ציצואונגס-אָרט פאַר אידן פון איבער גאַנץ אונגאַרן וואָס זענען געקומען אַהין מתפּלל זיין מיט גרויס התעוררות, און צווישן זיי זענען געקומען אַהין מתפּלל זיין אַלע צדיקים פון יענעם דור וואָס האָבן פאַרשטאַנען אַז המקום אדמת קודש הוא.

צווישן אַנדערן, פלעגט אויך הגה"ק בעל ייטב לב זי"ע קומען מתפּלל זיין אויפ'ן ציון פון זיין ידיד נאמן דער הייליגער אך פרי תבואה זי"ע, און ער האָט מעורר געווען רחמי שמים בזכותו, אַז די ברכות וואָס ער וואונטשט פאר אידן און די תפלות וואָס ער איז מתפּלל פאר אידן, זאָל נתקבל ווערן לרחמים ולרצון. אין אַנדערע זמנים ווען ער האָט נישט געקענט אַליינס קומען אויפ'ן ציון, האָט ער געשיקט שווערע הזכרות, אַז מ'זאָל דאָס מזכיר זיין ביים ציון פונעם בעל אך פרי תבואה זי"ע.

דאָס זעלבע האָט ער דערציילט, אַז ווען דער ייטב לב זי"ע איז געווען נישט געזונט ל"ע, האָט ער געשיקט א קוויטל צום ציון פונעם בעל אך פרי תבואה זי"ע, זיך מזכיר צו זיין להפּקד בדבר ישועה ורחמים.

וואָס איז דאך ממש לפּלא אַז דער ייטב לב וואָס איז געווען א בן דורו האָט מתפּלל געווען אויפ'ן ציון פונעם אך פרי תבואה. נאָר טאַקע והוא הנותנת, דער ייטב לב אַלס אַזאַ נאָנטער ידיד מיטן אך פרי תבואה האָט ער גוט פאַרשטאַנען זיין געוואַלדיגע קדושה און זיין גרויסן כח צו פועל'ן ישועות פאַר אידישע קינדער, און דעריבער האָט ער זיך מטריח געווען און איז אַליינס געפארן אויף זיין הייליגן ציון מתפּלל צו זיין אויף רפואות וישועות לטובת הכלל והפּרט.

אינטערעסאַנט איז נאָכ'ן הסתלקות פונעם אך פרי תבואה, ווען עס איז ערשינען פון אים דער ספה"ק הישר והטוב, איז דער הייליגער ייטב לב זי"ע געווען די נדיבים בעם וואָס האָט זיך בייגעשטייערט מיט "מעות קדימה" ווי מ'זעט אין די פרענומעראנטן סוף פונעם ספר.

גלייך נאָכ'ן ערשיינונג פון די הייליגע ספרים, האָט מען איינגעקויפט דעם ספר וואָס איז געליגן בבית מדרשו פונעם ייטב לב זי"ע. אויך אין ליסקא האָט מען אַלץ געזען די ספרים פונעם ייטב לב זי"ע אין די שענק פון די בתי מדרשים.

*

עס איז צום האָפן, אַז זכותם הגדול פון די צוויי הייליגע צדיקים וועט מגין זיין אויף כלל ישראל, געהאָלפן צו ווערן בכל מילי דמיטב.